ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ
Ο πολιτιστικός πλούτος της Μεσσηνίας, που συνίσταται σε μοναδικά σε αρχαιολογικό ενδιαφέρον κατάλοιπα (μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι), αρχαιολογικούς χώρους (Αρχαία Πύλος, Ναός Επικούρειου Απόλλωνα, Αρχαία Μεσσήνη) και μουσεία, ιστορικά μνημεία (κάστρα, ιστορικά κέντρα πόλεων), βυζαντινές εκκλησιές και μοναστήρια, δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (πυργόσπιτα της Μάνης), τον πολιτισμό και τις διαδρομές της Ελιάς και μια πλούσια σύγχρονη πολιτιστική ζωή (φεστιβάλ Χορού, φεστιβάλ Μηδέν, πολιτιστικά δρώμενα) αποτελεί μια πρόκληση για τον σύγχρονο τουρίστα με πολιτιστικά ενδιαφέροντα, που ζητάει μάθηση και πολύτιμες εμπειρίες.
Ο πολιτιστικός πλούτος της Μεσσηνίας, που συνίσταται σε μοναδικά σε αρχαιολογικό ενδιαφέρον κατάλοιπα (μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι), αρχαιολογικούς χώρους (Αρχαία Πύλος, Ναός Επικούρειου Απόλλωνα, Αρχαία Μεσσήνη) και μουσεία, ιστορικά μνημεία (κάστρα, ιστορικά κέντρα πόλεων), βυζαντινές εκκλησιές και μοναστήρια, δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (πυργόσπιτα της Μάνης), τον πολιτισμό και τις διαδρομές της Ελιάς και μια πλούσια σύγχρονη πολιτιστική ζωή (φεστιβάλ Χορού, φεστιβάλ Μηδέν, πολιτιστικά δρώμενα) αποτελεί μια πρόκληση για τον σύγχρονο τουρίστα με πολιτιστικά ενδιαφέροντα, που ζητάει μάθηση και πολύτιμες εμπειρίες.
Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία
Αρχαία Μεσσήνη
Σε απόσταση 30 χλμ. από την Καλαμάτα, βρίσκεται η Αρχαία Μεσσήνη(4ος αι. π.Χ.), μια από τις σημαντικότερες μεγαλουπόλεις της Ελλάδος στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια και πρωτεύουσα της ελεύθερης αρχαίας Μεσσηνίας, για επτά ολόκληρους αιώνες. Πρόκειται για ένα σπάνιο αρχαιολογικό χώρο, όπου ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται στη θέα των ναών, των σπιτιών, των τειχών και των δημόσιων κτιρίων, που σώζονται σε τόσο μεγάλο ύψος και καλή κατάσταση και ταυτόχρονα αισθάνεται απέραντη συγκίνηση σε ένα περιβάλλον, όπου έχει αποτυπωθεί βήμα-βήμα η ιστορία της περιοχής μέσα στον χρόνο.
Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το τείχος που χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ. με κυρίαρχη την Αρκαδική Πύλη και τους οκτώ πύργους της, δημόσια κτίρια, την Αγορά, τον Ναό της Αρτέμιδος Φωσφόρου ή Ορθίας, το Στάδιο, το Ηρώο, το θέατρο, την κρήνη και κατοικίες. Μερικά επίσης σημαντικά οικοδομήματα είναι το Συνέδριο, αίθουσα όπου συνεδρίαζαν οι αντιπρόσωποι της Μεσσήνης, το κεραμουργείο, ο ναός της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος και της Αρτέμιδος Λαφρίας Ορθίας καθώς και το επιβλητικό οικοδομικό συγκρότημα του Ασκληπιείου κ.α.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο πλησίον του αρχαιολογικού χώρου, στεγάζεται μέρος των ευρημάτων της Αρχαίας Μεσσήνης, που ξεπερνούν τις 10.000. Μεταξύ άλλων, εκτίθεται το μαρμάρινο άγαλμα του Ερμή της Μεσσήνης, ρωμαϊκό μαρμάρινο αντίγραφο του Δορυφόρου, ενός από τα διασημότερα αγάλματα του 5ου αι. π.Χ., αγάλματα που κοσμούσαν το Ασκληπιείο, το λίθινο Εκαταίο με απεικονίσεις της θεάς Άρτεμης, κ.α.
Αρχαία Μεσσήνη
Σε απόσταση 30 χλμ. από την Καλαμάτα, βρίσκεται η Αρχαία Μεσσήνη(4ος αι. π.Χ.), μια από τις σημαντικότερες μεγαλουπόλεις της Ελλάδος στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια και πρωτεύουσα της ελεύθερης αρχαίας Μεσσηνίας, για επτά ολόκληρους αιώνες. Πρόκειται για ένα σπάνιο αρχαιολογικό χώρο, όπου ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται στη θέα των ναών, των σπιτιών, των τειχών και των δημόσιων κτιρίων, που σώζονται σε τόσο μεγάλο ύψος και καλή κατάσταση και ταυτόχρονα αισθάνεται απέραντη συγκίνηση σε ένα περιβάλλον, όπου έχει αποτυπωθεί βήμα-βήμα η ιστορία της περιοχής μέσα στον χρόνο.
Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το τείχος που χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ. με κυρίαρχη την Αρκαδική Πύλη και τους οκτώ πύργους της, δημόσια κτίρια, την Αγορά, τον Ναό της Αρτέμιδος Φωσφόρου ή Ορθίας, το Στάδιο, το Ηρώο, το θέατρο, την κρήνη και κατοικίες. Μερικά επίσης σημαντικά οικοδομήματα είναι το Συνέδριο, αίθουσα όπου συνεδρίαζαν οι αντιπρόσωποι της Μεσσήνης, το κεραμουργείο, ο ναός της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος και της Αρτέμιδος Λαφρίας Ορθίας καθώς και το επιβλητικό οικοδομικό συγκρότημα του Ασκληπιείου κ.α.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο πλησίον του αρχαιολογικού χώρου, στεγάζεται μέρος των ευρημάτων της Αρχαίας Μεσσήνης, που ξεπερνούν τις 10.000. Μεταξύ άλλων, εκτίθεται το μαρμάρινο άγαλμα του Ερμή της Μεσσήνης, ρωμαϊκό μαρμάρινο αντίγραφο του Δορυφόρου, ενός από τα διασημότερα αγάλματα του 5ου αι. π.Χ., αγάλματα που κοσμούσαν το Ασκληπιείο, το λίθινο Εκαταίο με απεικονίσεις της θεάς Άρτεμης, κ.α.
Η Αρκαδική Πύλη
Η Αρκαδική Πύλη σώζεται αρκετά καλά και αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης από την εποχή των πρώτων περιηγητών που την απεικόνισαν επανειλημμένα στις χαλκογραφίες τους. Αποτελεί κατασκευή μνημειακών διαστάσεων χτισμένη με ασβεστολιθικές ορθογώνιες πέτρες τεραστίων διαστάσεων, που προκαλούν δέος στον επισκέπτη. Είναι κυκλική και φέρει δυο εισόδους, μια διπλή εσωτερική και μιαν εξωτερική. Δυο τετράγωνοι πύργοι προστάτευαν από δεξιά και αριστερά την εξωτερική είσοδο. Στον εσωτερικό κυκλικό χώρο υπάρχει ανά μία κόγχη δεξιά και αριστερά της εισόδου, όπου ήταν στημένες ερμαϊκές στήλες. Ο θεός Ερμής εκτός των άλλων είχε και την ιδιότητα του Προπυλαίου, του προστάτη δηλαδή των πυλών.
Η Αρκαδική Πύλη σώζεται αρκετά καλά και αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης από την εποχή των πρώτων περιηγητών που την απεικόνισαν επανειλημμένα στις χαλκογραφίες τους. Αποτελεί κατασκευή μνημειακών διαστάσεων χτισμένη με ασβεστολιθικές ορθογώνιες πέτρες τεραστίων διαστάσεων, που προκαλούν δέος στον επισκέπτη. Είναι κυκλική και φέρει δυο εισόδους, μια διπλή εσωτερική και μιαν εξωτερική. Δυο τετράγωνοι πύργοι προστάτευαν από δεξιά και αριστερά την εξωτερική είσοδο. Στον εσωτερικό κυκλικό χώρο υπάρχει ανά μία κόγχη δεξιά και αριστερά της εισόδου, όπου ήταν στημένες ερμαϊκές στήλες. Ο θεός Ερμής εκτός των άλλων είχε και την ιδιότητα του Προπυλαίου, του προστάτη δηλαδή των πυλών.
Το αρχαίο θέατρο
Το θέατρο της Μεσσήνης είναι από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Το πλάτος του φτάνει τα 98,60 μ. ενώ η διάμετρος της ορχήστρας τα 23,46 μ. Δύο από τις αρχικές κερκίδες αποκόπηκαν στα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά χρόνια από το ΝΑ άκρο, όταν με γενναία οικονομική ενίσχυση της πανίσχυρης οικογένειας των Σαιθιδών, τροποποιήθηκε το αρχικό σχέδιο, συρρικνώθηκε το Κοίλον, ανακατασκευάστηκε η Σκηνή και διαπλατύνθηκε σημαντικά το Προσκήνιο.
Το θέατρο της Μεσσήνης είναι από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Το πλάτος του φτάνει τα 98,60 μ. ενώ η διάμετρος της ορχήστρας τα 23,46 μ. Δύο από τις αρχικές κερκίδες αποκόπηκαν στα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά χρόνια από το ΝΑ άκρο, όταν με γενναία οικονομική ενίσχυση της πανίσχυρης οικογένειας των Σαιθιδών, τροποποιήθηκε το αρχικό σχέδιο, συρρικνώθηκε το Κοίλον, ανακατασκευάστηκε η Σκηνή και διαπλατύνθηκε σημαντικά το Προσκήνιο.
Το Στάδιο και το Γυμνάσιο
Το Στάδιο και το Γυμνάσιο ανήκουν στα πιο εντυπωσιακά οικοδομικά συγκροτήματα της Μεσσήνης που συντίθενται σε ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο. Το βόρειο πεταλόσχημο τμήμα του Σταδίου περιλαμβάνει 19 κερκίδες με 18 σειρές λίθινων εδωλίων που διαχωρίζονται από κλιμακοστάσια. Περιβάλλεται από δωρικές στοές όπου στεγάζονταν το Γυμνάσιο. Η δυτική στοά διακόπτεται σε μήκος 110 μ. από το βόρειο άκρο της και καταλήγει σε περίστυλο αίθριο δωρικού ρυθμού που αναγνωρίζεται ως Παλαίστρα. Ενεπίγραφα βάθρα στημένα μεταξύ των κιόνων της δυτικής στοάς έφεραν ανδριάντες Γυμνασιαρχών, ενώ πολλοί κατάλογοι εφήβων βρίσκονταν γύρω. Πίσω από τη δυτική στοά στεγάζεται το τέμενος του Ηρακλή και του Ερμή με το ναό και τα λατρευτικά αγάλματά τους. Το κολοσσιαίων διαστάσεων λατρευτικό άγαλμα του Ηρακλή ήταν έργο του Απολλωνίου Ερμοδώρου και του γιού του Δημητρίου από την Αλεξάνδρεια. Απέναντι από το Πρόπυλο ήταν στημένο το άγαλμα του αθηναίου ήρωα Θησέα. Το βόρειο μέρος του Σταδίου είχε μετατραπεί σε αρένα μονομαχιών κα θηριομαχιών στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια
Το Στάδιο και το Γυμνάσιο ανήκουν στα πιο εντυπωσιακά οικοδομικά συγκροτήματα της Μεσσήνης που συντίθενται σε ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο. Το βόρειο πεταλόσχημο τμήμα του Σταδίου περιλαμβάνει 19 κερκίδες με 18 σειρές λίθινων εδωλίων που διαχωρίζονται από κλιμακοστάσια. Περιβάλλεται από δωρικές στοές όπου στεγάζονταν το Γυμνάσιο. Η δυτική στοά διακόπτεται σε μήκος 110 μ. από το βόρειο άκρο της και καταλήγει σε περίστυλο αίθριο δωρικού ρυθμού που αναγνωρίζεται ως Παλαίστρα. Ενεπίγραφα βάθρα στημένα μεταξύ των κιόνων της δυτικής στοάς έφεραν ανδριάντες Γυμνασιαρχών, ενώ πολλοί κατάλογοι εφήβων βρίσκονταν γύρω. Πίσω από τη δυτική στοά στεγάζεται το τέμενος του Ηρακλή και του Ερμή με το ναό και τα λατρευτικά αγάλματά τους. Το κολοσσιαίων διαστάσεων λατρευτικό άγαλμα του Ηρακλή ήταν έργο του Απολλωνίου Ερμοδώρου και του γιού του Δημητρίου από την Αλεξάνδρεια. Απέναντι από το Πρόπυλο ήταν στημένο το άγαλμα του αθηναίου ήρωα Θησέα. Το βόρειο μέρος του Σταδίου είχε μετατραπεί σε αρένα μονομαχιών κα θηριομαχιών στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια
Η Αγορά
Με την Αγορά και συγκεκριμένα με τον ναό του Διός Σωτήρος, το άγαλμα του οποίου μνημονεύει ο Παυσανίας (4.31. 6), πρέπει να σχετίζονται θραύσματα θωρακίου από ντόπιο ψαμμιτικό επιχρισμένο πωρόλιθο, που φέρουν μέσα σε ρομβοειδές πλαίσιο τον φτερωτό κεραυνό του Διός. Από τον ναό του Ποσειδώνος, που επίσης μνημονεύει ο Παυσανίας, προέρχονται διάσπαρτα πώρινα δωρικά μέλη και ανάγλυφες μετόπες, μια από τις οποίες, του 3ου αιώνα π.Χ., εικονίζει τη δεμένη σε βράχο Ανδρομέδα και τον δράκοντα φύλακα της. Μια άλλη παριστάνει σε ανάγλυφο, επίσης του 3ου αιώνα π.Χ., θαλάσσιο ίππο με κολοσσιαία στριφογυριστή ψαροουρά που φέρει στη ράχη του Τρίτωνα ή Νηρηίδα. Στην αγορά υπήρχαν επίσης ο ναός της Αφροδίτης και της Μητέρας των Θεών (Κυβέλης). Έχει έλθει στο φως ο δωρικός περίπτερος ναός της θεοποιημένης πρώτης βασίλισσας της χώρας Μεσσήνης. Ο Παυσανίας περιγράφει το χρυσόλιθο λατρευτικό άγαλμα της θεάς και την τοιχογραφία του Ομφαλίωνα στο βάθος του σηκού. Κατά μήκος της νότιας πλευράς του ναού υπάρχει σειρά ενεπίγραφων βάθρων για την ανίδρυση χάλκινων ανδριάντων Ρωμαίων αυτοκρατόρων (Κλαυδίου, Γερμανικού, Αδριανού, Μάρκου Αυρηλίου, Φαυστίνας της νεότερης, Γαλερίου κ.ά.). Κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ίδιου ναού βρέθηκαν επτά στήλες με ψηφίσματα σχετικά με την κατανομή γης. Αμέσως βόρεια από τον ναό της θεάς Μεσσήνης σώζονται τα ερείπια του Βουλείου. Μπροστά στη νότια πρόσοψή του βρέθηκαν στήλες με ψηφίσματα προς τιμή Μεσσήνιων δικαστών.
Με την Αγορά και συγκεκριμένα με τον ναό του Διός Σωτήρος, το άγαλμα του οποίου μνημονεύει ο Παυσανίας (4.31. 6), πρέπει να σχετίζονται θραύσματα θωρακίου από ντόπιο ψαμμιτικό επιχρισμένο πωρόλιθο, που φέρουν μέσα σε ρομβοειδές πλαίσιο τον φτερωτό κεραυνό του Διός. Από τον ναό του Ποσειδώνος, που επίσης μνημονεύει ο Παυσανίας, προέρχονται διάσπαρτα πώρινα δωρικά μέλη και ανάγλυφες μετόπες, μια από τις οποίες, του 3ου αιώνα π.Χ., εικονίζει τη δεμένη σε βράχο Ανδρομέδα και τον δράκοντα φύλακα της. Μια άλλη παριστάνει σε ανάγλυφο, επίσης του 3ου αιώνα π.Χ., θαλάσσιο ίππο με κολοσσιαία στριφογυριστή ψαροουρά που φέρει στη ράχη του Τρίτωνα ή Νηρηίδα. Στην αγορά υπήρχαν επίσης ο ναός της Αφροδίτης και της Μητέρας των Θεών (Κυβέλης). Έχει έλθει στο φως ο δωρικός περίπτερος ναός της θεοποιημένης πρώτης βασίλισσας της χώρας Μεσσήνης. Ο Παυσανίας περιγράφει το χρυσόλιθο λατρευτικό άγαλμα της θεάς και την τοιχογραφία του Ομφαλίωνα στο βάθος του σηκού. Κατά μήκος της νότιας πλευράς του ναού υπάρχει σειρά ενεπίγραφων βάθρων για την ανίδρυση χάλκινων ανδριάντων Ρωμαίων αυτοκρατόρων (Κλαυδίου, Γερμανικού, Αδριανού, Μάρκου Αυρηλίου, Φαυστίνας της νεότερης, Γαλερίου κ.ά.). Κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ίδιου ναού βρέθηκαν επτά στήλες με ψηφίσματα σχετικά με την κατανομή γης. Αμέσως βόρεια από τον ναό της θεάς Μεσσήνης σώζονται τα ερείπια του Βουλείου. Μπροστά στη νότια πρόσοψή του βρέθηκαν στήλες με ψηφίσματα προς τιμή Μεσσήνιων δικαστών.
Το Ασκληπιείο
Το Ασκληπιείο ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Μεσσήνης, κέντρο της θρησκευτικής και πολιτικής ζωής της πόλης. Περισσότερα από 140 βάθρα για χάλκινους ανδριάντες διακεκριμένων πολιτών και πέντε εξέδρες περιβάλλουν ασφυκτικά το ναό και το βωμό, ενώ πολλά είναι τοποθετημένα και κατά μήκος των στοών. Ένας τεράστιος σχεδόν τετράγωνος υπαίθριος χώρος πλαισιώνεται από τέσσερις διπλές στοές. Η βόρεια και η νότια πλευρά είχε στην πρόσοψη 23 κίονες Κορινθιακούς ενώ η ανατολική και δυτική 21. Τα κιονόκρανα στήριζαν θριγκό αποτελούμενο από επιστύλιο και ζωφόρο με ανάγλυφα βουκράνια, ανθοπλοκάμους και ρόδακες. Σε κάθε στοά υπήρχε δεύτερη εσωτερική κιονοστοιχία με 14 κίονες στη βόρεια και στην νότια πλευρές και 13 στην ανατολική και δυτική. Γύρω από τις στοές βρίσκονται αίθουσες και κτίσματα με δημόσιο και θρησκευτικό χαρακτήρα.
Το Ασκληπιείο ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Μεσσήνης, κέντρο της θρησκευτικής και πολιτικής ζωής της πόλης. Περισσότερα από 140 βάθρα για χάλκινους ανδριάντες διακεκριμένων πολιτών και πέντε εξέδρες περιβάλλουν ασφυκτικά το ναό και το βωμό, ενώ πολλά είναι τοποθετημένα και κατά μήκος των στοών. Ένας τεράστιος σχεδόν τετράγωνος υπαίθριος χώρος πλαισιώνεται από τέσσερις διπλές στοές. Η βόρεια και η νότια πλευρά είχε στην πρόσοψη 23 κίονες Κορινθιακούς ενώ η ανατολική και δυτική 21. Τα κιονόκρανα στήριζαν θριγκό αποτελούμενο από επιστύλιο και ζωφόρο με ανάγλυφα βουκράνια, ανθοπλοκάμους και ρόδακες. Σε κάθε στοά υπήρχε δεύτερη εσωτερική κιονοστοιχία με 14 κίονες στη βόρεια και στην νότια πλευρές και 13 στην ανατολική και δυτική. Γύρω από τις στοές βρίσκονται αίθουσες και κτίσματα με δημόσιο και θρησκευτικό χαρακτήρα.
Ο Θησαυρός
Υπόγειος θάλαμος και επιμελώς κτισμένος με λίθινα αγκωνάρια δεμένα με ατσάλινους συνδέσμους και μολύβι. Έκλεινε από πάνω ερμητικά με δύο επάλληλες σειρές από ογκώδεις περίτεχνα δουλεμένες, πέτρες που αφήνουν στο μέσο τετράγωνο άνοιγμα διαστ. 1,20μ. x 1,20μ. όπου εφάρμοζε συμπαγές λίθινο πώμα, βάρους 1,5 τόνου. Ο θάλαμος είναι γνωστός στους αρχαίους συγγραφείς ως ο «Θησαυρός» το Θησαυροφυλάκιο μέσα στο οποίο φυλακίστηκε το 183/2 π.Χ. ο φημισμένος στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης και δολοφονήθηκε με δηλητήριο από τον Μεσσήνιο στρατηγό Δεινοκράτη και τους ομοϊδεάτες του, φανατικούς αντιπάλους της Ένωσης με τη Συμπολιτεία.
Υπόγειος θάλαμος και επιμελώς κτισμένος με λίθινα αγκωνάρια δεμένα με ατσάλινους συνδέσμους και μολύβι. Έκλεινε από πάνω ερμητικά με δύο επάλληλες σειρές από ογκώδεις περίτεχνα δουλεμένες, πέτρες που αφήνουν στο μέσο τετράγωνο άνοιγμα διαστ. 1,20μ. x 1,20μ. όπου εφάρμοζε συμπαγές λίθινο πώμα, βάρους 1,5 τόνου. Ο θάλαμος είναι γνωστός στους αρχαίους συγγραφείς ως ο «Θησαυρός» το Θησαυροφυλάκιο μέσα στο οποίο φυλακίστηκε το 183/2 π.Χ. ο φημισμένος στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης και δολοφονήθηκε με δηλητήριο από τον Μεσσήνιο στρατηγό Δεινοκράτη και τους ομοϊδεάτες του, φανατικούς αντιπάλους της Ένωσης με τη Συμπολιτεία.
Η Βασιλική της Μεσσήνης
Η Τρίκλιτη Βασιλική της Μεσσήνης (16 x 38μ.) είναι χτισμένη με spolia προγενέστερων οικοδομημάτων, όπως δείχνει η πλακόστρωση του μεσαίου κλίτους και ο τοίχος της αψίδας. Ιδρύθηκε στα τέλη του 7ου αι. μ.Χ. λειτουργούσε ωστόσο σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής με συνεχείς επισκευές και προσθήκες.
Την περίοδο της Φραγκοκρατίας τα πλευρικά κλίτη χρησιμοποιήθηκαν για ταφές ενώ απέκτησαν και αψίδες. Σώζονται οι περισσότερες ιωνικές βάσεις κιόνων στη θέση τους, ενώ αρκετά μαρμάρινα επίκρανα από το τέμπλο της πρώτης φάσης βρίσκονται διάσπαρτα.
Η Τρίκλιτη Βασιλική της Μεσσήνης (16 x 38μ.) είναι χτισμένη με spolia προγενέστερων οικοδομημάτων, όπως δείχνει η πλακόστρωση του μεσαίου κλίτους και ο τοίχος της αψίδας. Ιδρύθηκε στα τέλη του 7ου αι. μ.Χ. λειτουργούσε ωστόσο σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής με συνεχείς επισκευές και προσθήκες.
Την περίοδο της Φραγκοκρατίας τα πλευρικά κλίτη χρησιμοποιήθηκαν για ταφές ενώ απέκτησαν και αψίδες. Σώζονται οι περισσότερες ιωνικές βάσεις κιόνων στη θέση τους, ενώ αρκετά μαρμάρινα επίκρανα από το τέμπλο της πρώτης φάσης βρίσκονται διάσπαρτα.
Το Ηρώο (Μαυσωλείο των Σαιθιδών)
Το τετρακιόνιο πρόστυλο δωρικό οικοδόμημα (7,44μ. x 11,60μ.) που εδράζεται σε υψηλό πόδιο λειτουργούσε ως Μαυσωλείο ενταφιασμού με της επιφανούς οικογένειας των Σαιθιδών από τον 1ο έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. ορισμένοι Σαιθίδες κατείχαν υψηλά αξιώματα ως Μέγιστοι Αρχιερείς και Ελλαδάρχες του κοινού των Αχαιών κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας.
Το τετρακιόνιο πρόστυλο δωρικό οικοδόμημα (7,44μ. x 11,60μ.) που εδράζεται σε υψηλό πόδιο λειτουργούσε ως Μαυσωλείο ενταφιασμού με της επιφανούς οικογένειας των Σαιθιδών από τον 1ο έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. ορισμένοι Σαιθίδες κατείχαν υψηλά αξιώματα ως Μέγιστοι Αρχιερείς και Ελλαδάρχες του κοινού των Αχαιών κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας.
Η Κρίνη Αρσινόης
Ο περιηγητής Παυσανίας μας πληροφορεί ότι η Κρήνη της αγοράς είχε το όνομα της Αρσινόης, κόρης του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου και μητέρας του Ασκληπιού, και ότι δέχονταν νερό από την πηγή Κλεψύδρα. Η Κρήνη περιλαμβάνει μακρόστενη δεξαμενή μήκους 40μ. περίπου σε μικρή απόσταση μπροστά από αναλημματικό τοίχο. Μεταξύ δεξαμενής και αναλήμματος υπήρχε αβαθής στοά από ιωνικούς ημικίονες. Ημικυκλικό βάθρο εξέδρα στο μέσο της δεξαμενής έφερε σύνταγμα χάλκινων ανδριάντων. Δύο ακόμη δεξαμενές βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο από την πρώτη, συμμετρικά τοποθετημένες εκατέρωθεν πλακόστρωτου αίθριου. Η πρόσοψη της πρώτης οικοδομικής φάσης της κρήνης (τέλη 3ου αι. π.Χ.) έκλεινε με δωρική κιονοστοιχία που καταργήθηκε στη 2η φάση του 1ου αιώνα μ.Χ.
Στην Τρίτη και τελευταία φάση επισκευών και μετατροπών της Κρήνης εντάσσεται η προσθήκη τετράγωνων προβόλων (πόδια) που προεξέχουν συμμετρικά στα άκρα της πρόσθιας πλευράς στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305 μ.Χ.). το ανατολικό τμήμα της Κρήνης παρέμεινε όρθιο και χρησιμοποιήθηκε κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο ενώ ένας υδρόμυλος χτίστηκε μπροστά από την Κρήνη στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα μ.Χ.
Ο περιηγητής Παυσανίας μας πληροφορεί ότι η Κρήνη της αγοράς είχε το όνομα της Αρσινόης, κόρης του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου και μητέρας του Ασκληπιού, και ότι δέχονταν νερό από την πηγή Κλεψύδρα. Η Κρήνη περιλαμβάνει μακρόστενη δεξαμενή μήκους 40μ. περίπου σε μικρή απόσταση μπροστά από αναλημματικό τοίχο. Μεταξύ δεξαμενής και αναλήμματος υπήρχε αβαθής στοά από ιωνικούς ημικίονες. Ημικυκλικό βάθρο εξέδρα στο μέσο της δεξαμενής έφερε σύνταγμα χάλκινων ανδριάντων. Δύο ακόμη δεξαμενές βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο από την πρώτη, συμμετρικά τοποθετημένες εκατέρωθεν πλακόστρωτου αίθριου. Η πρόσοψη της πρώτης οικοδομικής φάσης της κρήνης (τέλη 3ου αι. π.Χ.) έκλεινε με δωρική κιονοστοιχία που καταργήθηκε στη 2η φάση του 1ου αιώνα μ.Χ.
Στην Τρίτη και τελευταία φάση επισκευών και μετατροπών της Κρήνης εντάσσεται η προσθήκη τετράγωνων προβόλων (πόδια) που προεξέχουν συμμετρικά στα άκρα της πρόσθιας πλευράς στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305 μ.Χ.). το ανατολικό τμήμα της Κρήνης παρέμεινε όρθιο και χρησιμοποιήθηκε κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο ενώ ένας υδρόμυλος χτίστηκε μπροστά από την Κρήνη στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα μ.Χ.
Η Κλεψύδρα
Εκατό μέτρα δυτικά της πλατείας και κάτω από τον υπεραιωνόβιο πλάτανο βρίσκεται η πηγή Κλεψύδρα, όπου της δόθηκε αυτό το όνομα επειδή από εκεί <<έκλεβαν>> νερό οι Νύμφες Ιθώμη και Νέδα και φρόντιζαν το μικρό Δία στην κορυφή του όρους Ιθώμης. Επίσης λέγεται και Καλλιρόη, πιθανότατα λόγω της καλής ροής του νερού που τρέχει από τα στόμιά της. Η πηγή του χωριού είναι κατασκευασμένη από την αρχαιότητα και ασταμάτητα τρέχει γάργαρο νερό που δροσίζει τον επισκέπτη. Πάνω ακριβώς από την πηγή είναι ο Αη-Γιάννης, το μικρό βυζαντινό εκκλησάκι. Από την πηγή ξεκινά μονοπάτι προς την κορυφή του όρους Βουλκάνου. Η πηγή είναι κατασκευασμένη από την αρχαιότητα.
Εκατό μέτρα δυτικά της πλατείας και κάτω από τον υπεραιωνόβιο πλάτανο βρίσκεται η πηγή Κλεψύδρα, όπου της δόθηκε αυτό το όνομα επειδή από εκεί <<έκλεβαν>> νερό οι Νύμφες Ιθώμη και Νέδα και φρόντιζαν το μικρό Δία στην κορυφή του όρους Ιθώμης. Επίσης λέγεται και Καλλιρόη, πιθανότατα λόγω της καλής ροής του νερού που τρέχει από τα στόμιά της. Η πηγή του χωριού είναι κατασκευασμένη από την αρχαιότητα και ασταμάτητα τρέχει γάργαρο νερό που δροσίζει τον επισκέπτη. Πάνω ακριβώς από την πηγή είναι ο Αη-Γιάννης, το μικρό βυζαντινό εκκλησάκι. Από την πηγή ξεκινά μονοπάτι προς την κορυφή του όρους Βουλκάνου. Η πηγή είναι κατασκευασμένη από την αρχαιότητα.
Ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα
Σε απόσταση 48 χλμ. βόρεια της Κυπαρισσίας στην περιοχή Βάσσες, χαμένος στο άγριο τοπίο, προβάλλει ο “δεύτερος Παρθενώνας”, ένας από τους πιο σημαντικούς και καλοδιατηρημένους ναούς της αρχαιότητας. Αφιερωμένος από τους κατοίκους της περιοχής στον Απόλλωνα, ως δείγμα ευγνωμοσύνης, που τους απάλλαξε από την επιδημία πανώλης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο μεγαλοπρεπής ναός του Επικούρειου Απόλλωνα είναι έργο του Ικτίνου, του αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Ο ναός, αρχιτεκτονικό αριστούργημα, στο οποίο συνδυάζονται αρμονικά όλοι οι ρυθμοί (ιωνικός, δωρικός, κορινθιακός), χτίστηκε με ντόπιο ασβεστόλιθο και χωρίζεται σε πρόναο και σηκό με έξι κίονες στην πρόσοψη και δεκαπέντε στις μακρές πλευρές. Μέσα στον σηκό ήταν στημένο το άγαλμα του Απόλλωνα το οποίο ήταν χάλκινο και μεγάλων διαστάσεων. Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού, ήταν έργο του Αλκαμένη, ενός από τους πιο φημισμένους γλύπτες της εποχής ο οποίος φιλοτέχνησε τη ζωοφόρο του ναού, που εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. 10 από τις 23 ανάγλυφες πλάκες της ζωοφόρου έχουν θέμα την Κενταυρομαχία, 12 την Αμαζονομαχία και μια εικονίζει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη σε άρμα. Το 1986 ο ναός καταγράφηκε στον Παγκόσμιο Κατάλογο Μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Σε απόσταση 48 χλμ. βόρεια της Κυπαρισσίας στην περιοχή Βάσσες, χαμένος στο άγριο τοπίο, προβάλλει ο “δεύτερος Παρθενώνας”, ένας από τους πιο σημαντικούς και καλοδιατηρημένους ναούς της αρχαιότητας. Αφιερωμένος από τους κατοίκους της περιοχής στον Απόλλωνα, ως δείγμα ευγνωμοσύνης, που τους απάλλαξε από την επιδημία πανώλης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο μεγαλοπρεπής ναός του Επικούρειου Απόλλωνα είναι έργο του Ικτίνου, του αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Ο ναός, αρχιτεκτονικό αριστούργημα, στο οποίο συνδυάζονται αρμονικά όλοι οι ρυθμοί (ιωνικός, δωρικός, κορινθιακός), χτίστηκε με ντόπιο ασβεστόλιθο και χωρίζεται σε πρόναο και σηκό με έξι κίονες στην πρόσοψη και δεκαπέντε στις μακρές πλευρές. Μέσα στον σηκό ήταν στημένο το άγαλμα του Απόλλωνα το οποίο ήταν χάλκινο και μεγάλων διαστάσεων. Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού, ήταν έργο του Αλκαμένη, ενός από τους πιο φημισμένους γλύπτες της εποχής ο οποίος φιλοτέχνησε τη ζωοφόρο του ναού, που εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. 10 από τις 23 ανάγλυφες πλάκες της ζωοφόρου έχουν θέμα την Κενταυρομαχία, 12 την Αμαζονομαχία και μια εικονίζει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη σε άρμα. Το 1986 ο ναός καταγράφηκε στον Παγκόσμιο Κατάλογο Μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Το Ανάκτορο του Νέστορα
Είναι η λαϊκή ονομασία του Μυκηναϊκού Ανακτόρου Επάνω Εγκλιανού που μας θυμίζει τις ομηρικές αφηγήσεις για τον σοφό βασιλιά της Πύλου. Το ανάκτορο που άκμασε από το 1300 μέχρι το 1200 π.Χ. ήταν διώροφο, διέθετε τρία κεντρικά συγκροτήματα –κατοικίες, αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια και σκευοθήκες- και μια αίθουσα θρόνου με πολύχρωμες τοιχογραφίες και ζωγραφικές παραστάσεις, που κοσμούσαν την ξύλινη οροφή, τους κίονες της κυκλικής εστίας και το δάπεδο. Παρά το γεγονός ότι το ανάκτορο καταστράφηκε από πυρκαγιά, είναι ένα από τα πλέον καλοδιατηρημένα, ενώ θεωρείται, ότι η φωτιά είχε ένα εξαιρετικά θετικό αποτέλεσμα: “έψησε” τις κεραμικές πινακίδες του αρχείου σώζοντας 1200 περίπου κείμενα με σπάνιες πληροφορίες για την οικονομία, την κοινωνία, τη λατρεία κ.α. στους μυκηναϊκούς χρόνους. Αντίγραφα αυτών των πινακίδων μπορείτε να δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας Τριφυλίας (τα πρωτότυπα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών) όπως και την πήλινη τράπεζα προσφορών, που βρισκόταν στην αίθουσα του θρόνου, τμήματα των τοιχογραφιών με παραστάσεις ζώων, ανθρώπων και μυθικών όντων, καθώς και εκμαγεία πήλινων πινακίδων με επιγραφές της γραμμικής Β’ γραφής.
Είναι η λαϊκή ονομασία του Μυκηναϊκού Ανακτόρου Επάνω Εγκλιανού που μας θυμίζει τις ομηρικές αφηγήσεις για τον σοφό βασιλιά της Πύλου. Το ανάκτορο που άκμασε από το 1300 μέχρι το 1200 π.Χ. ήταν διώροφο, διέθετε τρία κεντρικά συγκροτήματα –κατοικίες, αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια και σκευοθήκες- και μια αίθουσα θρόνου με πολύχρωμες τοιχογραφίες και ζωγραφικές παραστάσεις, που κοσμούσαν την ξύλινη οροφή, τους κίονες της κυκλικής εστίας και το δάπεδο. Παρά το γεγονός ότι το ανάκτορο καταστράφηκε από πυρκαγιά, είναι ένα από τα πλέον καλοδιατηρημένα, ενώ θεωρείται, ότι η φωτιά είχε ένα εξαιρετικά θετικό αποτέλεσμα: “έψησε” τις κεραμικές πινακίδες του αρχείου σώζοντας 1200 περίπου κείμενα με σπάνιες πληροφορίες για την οικονομία, την κοινωνία, τη λατρεία κ.α. στους μυκηναϊκούς χρόνους. Αντίγραφα αυτών των πινακίδων μπορείτε να δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας Τριφυλίας (τα πρωτότυπα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών) όπως και την πήλινη τράπεζα προσφορών, που βρισκόταν στην αίθουσα του θρόνου, τμήματα των τοιχογραφιών με παραστάσεις ζώων, ανθρώπων και μυθικών όντων, καθώς και εκμαγεία πήλινων πινακίδων με επιγραφές της γραμμικής Β’ γραφής.
Θολωτοί τάφοι
Ταφικά μνημεία της 2ης χιλιετίας, οι θολωτοί τάφοι, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, πρωτοεμφανίστηκαν στη Μεσσηνία, πριν εξαπλωθούν στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Τέτοιοι θολωτοί τάφοι υπάρχουν σε κάθε άκρη της Μεσσηνίας από τον Κάμπο Αβίας έως το Καπλάνι του Ακριτοχωρίου, από το Άνω Ψάρι έως το Χαροκοπειό, από τη Μάλθη μέχρι τη Βοϊδοκοιλιά και την Άνθεια…
Ταφικά μνημεία της 2ης χιλιετίας, οι θολωτοί τάφοι, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, πρωτοεμφανίστηκαν στη Μεσσηνία, πριν εξαπλωθούν στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Τέτοιοι θολωτοί τάφοι υπάρχουν σε κάθε άκρη της Μεσσηνίας από τον Κάμπο Αβίας έως το Καπλάνι του Ακριτοχωρίου, από το Άνω Ψάρι έως το Χαροκοπειό, από τη Μάλθη μέχρι τη Βοϊδοκοιλιά και την Άνθεια…
Περιστεριά
Πρόκειται για ένα σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο που βρίσκεται σε ένα επιβλητικό τοπίο δίπλα στην Κυπαρισσία, τον οποίο οι αρχαιολόγοι αποκαλούν “Μυκήνες της Δυτικής Πελοποννήσου” για τον πλούτο των ευρημάτων και το μέγεθος των κτισμάτων του, που ανάγονται στην 2η χιλιετία π.Χ.. Μέχρι σήμερα, τα κυριότερα ευρήματα της Περιστεριάς, είναι 4 θολωτοί τάφοι, τμήμα Ανακτόρου και πολλά σπίτια. Οι τάφοι της Περιστεριάς έκρυβαν στο εσωτερικό τους πολλά αντικείμενα, όπως κοσμήματα, είδη καθημερινής χρήσης κ.α. τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.
Πρόκειται για ένα σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο που βρίσκεται σε ένα επιβλητικό τοπίο δίπλα στην Κυπαρισσία, τον οποίο οι αρχαιολόγοι αποκαλούν “Μυκήνες της Δυτικής Πελοποννήσου” για τον πλούτο των ευρημάτων και το μέγεθος των κτισμάτων του, που ανάγονται στην 2η χιλιετία π.Χ.. Μέχρι σήμερα, τα κυριότερα ευρήματα της Περιστεριάς, είναι 4 θολωτοί τάφοι, τμήμα Ανακτόρου και πολλά σπίτια. Οι τάφοι της Περιστεριάς έκρυβαν στο εσωτερικό τους πολλά αντικείμενα, όπως κοσμήματα, είδη καθημερινής χρήσης κ.α. τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.
Δεξαμενή Κυπαρισσίας
Στο πιο ψηλό σημείο της Κυπαρισσίας βρίσκεται η Δεξαμενή, η οποία τροφοδοτεί με νερό το πιο μεγάλο μέρος της πόλεως. Αυτή η Δεξαμενή είναι η πιο παλιά στην πόλη, μιας και χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας. Ο επισκέπτης που θα βρεθεί εκεί θα απολαύσει μία μαγευτική θέα! Όλος ο Τριφυλιακός κάμπος "απλώνεται" στα πόδια του. Είναι το ιδανικό μέρος για να απολαύσει το ηλιοβασίλεμα, ένα από τα καλύτερα του κόσμου. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Κλεμανσώ στο ηλιοβασίλεμα που αντίκρισε όταν ήρθε στις αρχές του 20ου αιώνα να εγκαινιάσει τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης: "Αντίκρισα το πιο όμορφο ηλιοβασίλεμα των ταξιδιών μου". Στο χώρο της Δεξαμενής βρίσκεται το Μνημείο της Αρκαδιανής Μητέρας. Μνημείο αφιερωμένο σε όλες τις μάνες της Αρκαδιάς, οι οποίες έδωσαν τη ζωή τους για να σώσουν την πατρίδα.
Στο πιο ψηλό σημείο της Κυπαρισσίας βρίσκεται η Δεξαμενή, η οποία τροφοδοτεί με νερό το πιο μεγάλο μέρος της πόλεως. Αυτή η Δεξαμενή είναι η πιο παλιά στην πόλη, μιας και χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας. Ο επισκέπτης που θα βρεθεί εκεί θα απολαύσει μία μαγευτική θέα! Όλος ο Τριφυλιακός κάμπος "απλώνεται" στα πόδια του. Είναι το ιδανικό μέρος για να απολαύσει το ηλιοβασίλεμα, ένα από τα καλύτερα του κόσμου. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Κλεμανσώ στο ηλιοβασίλεμα που αντίκρισε όταν ήρθε στις αρχές του 20ου αιώνα να εγκαινιάσει τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης: "Αντίκρισα το πιο όμορφο ηλιοβασίλεμα των ταξιδιών μου". Στο χώρο της Δεξαμενής βρίσκεται το Μνημείο της Αρκαδιανής Μητέρας. Μνημείο αφιερωμένο σε όλες τις μάνες της Αρκαδιάς, οι οποίες έδωσαν τη ζωή τους για να σώσουν την πατρίδα.
Μουσεία και Πινακοθήκες
Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Μεσσήνης
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Μεσσήνης δημιουργήθηκε για να στεγάσει αποκλειστικά τα ευρήματα των ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αρχαία Μεσσήνη, οι οποίες ξεκίνησαν το 1895 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Το Μουσείο χτίστηκε στις δυτικές παρυφές του χωριού Μαυρομάτι, σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε ως δωρεά στην Αρχαιολογική Εταιρεία. Πρόκειται για ένα μικρό διώροφο κτίριο, με αποθηκευτικούς χώρους στο ισόγειο και τρεις αίθουσες για τα εκθέματα στον όροφο. Η συλλογή του Μουσείου σε γλυπτά είναι ιδιαίτερης σημασίας. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται ο Δορυφόρος του Πολυκλείτου, η Άρτεμις στον τύπο της Λαφρίας, ο Ερμής στον τύπο Άνδρου-Farnese, καθώς και τμήματα από γλυπτά του Μεσσήνιου Δαμοφώντα.
Στους καταλόγους του Μουσείου έχουν καταγραφεί πάνω από 12.000 ευρήματα, αριθμός τεράστιος, αν αναλογιστεί κανείς τον περιορισμένο εκθεσιακό χώρο
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Μεσσήνης δημιουργήθηκε για να στεγάσει αποκλειστικά τα ευρήματα των ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αρχαία Μεσσήνη, οι οποίες ξεκίνησαν το 1895 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Το Μουσείο χτίστηκε στις δυτικές παρυφές του χωριού Μαυρομάτι, σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε ως δωρεά στην Αρχαιολογική Εταιρεία. Πρόκειται για ένα μικρό διώροφο κτίριο, με αποθηκευτικούς χώρους στο ισόγειο και τρεις αίθουσες για τα εκθέματα στον όροφο. Η συλλογή του Μουσείου σε γλυπτά είναι ιδιαίτερης σημασίας. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται ο Δορυφόρος του Πολυκλείτου, η Άρτεμις στον τύπο της Λαφρίας, ο Ερμής στον τύπο Άνδρου-Farnese, καθώς και τμήματα από γλυπτά του Μεσσήνιου Δαμοφώντα.
Στους καταλόγους του Μουσείου έχουν καταγραφεί πάνω από 12.000 ευρήματα, αριθμός τεράστιος, αν αναλογιστεί κανείς τον περιορισμένο εκθεσιακό χώρο
Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας
Στις συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται:
- Αγγεία και αντικείμενα μικροτεχνίας, μεσοελλαδικών και μυκηναϊκών χρόνων από τις θέσεις Περιστεριά, Ρούτση, Βολιμίδια, Τραγάνα κ.ά.
- Κινητά ευρήματα από το Ανάκτορο του Νέστορος στον Εγκλιανό.
Στις συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται:
- Αγγεία και αντικείμενα μικροτεχνίας, μεσοελλαδικών και μυκηναϊκών χρόνων από τις θέσεις Περιστεριά, Ρούτση, Βολιμίδια, Τραγάνα κ.ά.
- Κινητά ευρήματα από το Ανάκτορο του Νέστορος στον Εγκλιανό.
Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου
Τα εκθέματα του Μουσείου αναπτύσσονται σε δύο αίθουσες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα ευρήματα που ήλθαν στο φως από θολωτό τάφο της Κουκουνάρας στα Παλαιοχώρια, που περιλαμβάνουν σφραγιδόλιθο, χρυσές ταινίες, ταφικό πίθο και δύο περιδέραια, επίσης ένας μεγάλος αστράγαλος από τον ελληνιστικό τύμβο της Τραγάνας, καθώς και πλήθος κτερισμάτων, αγγείων και χάλκινων σκευών.
Τα εκθέματα του Μουσείου αναπτύσσονται σε δύο αίθουσες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα ευρήματα που ήλθαν στο φως από θολωτό τάφο της Κουκουνάρας στα Παλαιοχώρια, που περιλαμβάνουν σφραγιδόλιθο, χρυσές ταινίες, ταφικό πίθο και δύο περιδέραια, επίσης ένας μεγάλος αστράγαλος από τον ελληνιστικό τύμβο της Τραγάνας, καθώς και πλήθος κτερισμάτων, αγγείων και χάλκινων σκευών.
ΜΟΥΣΕΙΑ στο Ιστορικό Κέντρο Καλαμάτας
Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας Το κτίριο του Μουσείου βρίσκεται στη καρδιά του ιστορικού κέντρου της Καλαμάτας, εκεί όπου παλιά βρισκόταν η Δημοτική Αγορά της πόλης, που κατακλυζόταν καθημερινά από το πολύβουο πλήθος των εμπόρων και των πελατών της.
Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1986 το οικοδόμημα της Αγοράς κατεδαφίστηκε λόγω των σοβαρών ζημιών που είχε υποστεί. Το νέο οικοδόμημα που κατέλαβε τη θέση της παλαιάς Αγοράς, παραχωρήθηκε από το Δήμο Καλαμάτας στο Υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να λειτουργήσει ως Αρχαιολογικό Μουσείο. Στόχος της έκθεσης είναι η όσο το δυνατόν πληρέστερη παρουσίαση των αρχαιοτήτων της Μεσσηνίας διαχρονικά, δηλαδή από τους Προϊστορικούς χρόνους έως και τη Βυζαντινή εποχή, προκειμένου ο επισκέπτης κατά την περιήγησή του στις επιμέρους εκθεσιακές ενότητες, να αποκτά σφαιρική αντίληψη της πολιτισμικής εξέλιξης κάθε περιοχής δια μέσου των αιώνων.
Ακολουθώντας την παλιά γεωγραφική διαίρεση του νομού στις τέσσερις επαρχίες, Καλαμάτας, Μεσσήνης, Πυλίας και Τριφυλίας, η έκθεση αναπτύσσεται σε αντίστοιχες μεγάλες γεωγραφικές ενότητες, μέσα στις οποίες εντάσσονται οι σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις με αντιπροσωπευτικά ευρήματα, που προέρχονται είτε από ανασκαφές, είτε από επιφανειακές έρευνες ή ακόμη και από τυχαίες παραδόσεις αρχαίων, από τους απλούς πολίτες.
Προκειμένου ο επισκέπτης να «διεισδύσει» στις γεωγραφικές ενότητες, ακολουθεί μια κεντρική «οδική αρτηρία», ανάμεσα στις προθήκες και τα εκθέματα, θυμίζοντας τη ροή του ποταμού Παμίσου, που διατρέχει μεγάλο μέρος της Μεσσηνίας και εκβάλλει στο Μεσσηνιακό κόλπο. Από την κεντρική κυκλοφοριακή αρτηρία διακλαδώνονται οι δευτερεύοντες δρόμοι, που οδηγούν στις τέσσερις ενότητες των επαρχιών. Κάθε ενότητα παρουσιάζει αυτοτέλεια και ο επισκέπτης μπορεί επιλεκτικά να δει μέρος της έκθεσης, χωρίς να ακολουθήσει ολόκληρη την πορεία της κεντρικής αρτηρίας. Παράλληλα προκειμένου να υπάρξει ολοκληρωμένη ιστορική αντίληψη τόσο για την πολιτική όσο και για την πολιτισμική οντότητα ορισμένων περιοχών της Μεσσηνίας στην αρχαιότητα, σηματοδοτούνται με εποπτικό υλικό δέκα θεματικές ενότητες, μέσα από τις οποίες γίνεται ερμηνεία της ιστορίας με βάση το χώρο στον οποίο διαδραματίστηκαν διάφορα γεγονότα.
Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1986 το οικοδόμημα της Αγοράς κατεδαφίστηκε λόγω των σοβαρών ζημιών που είχε υποστεί. Το νέο οικοδόμημα που κατέλαβε τη θέση της παλαιάς Αγοράς, παραχωρήθηκε από το Δήμο Καλαμάτας στο Υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να λειτουργήσει ως Αρχαιολογικό Μουσείο. Στόχος της έκθεσης είναι η όσο το δυνατόν πληρέστερη παρουσίαση των αρχαιοτήτων της Μεσσηνίας διαχρονικά, δηλαδή από τους Προϊστορικούς χρόνους έως και τη Βυζαντινή εποχή, προκειμένου ο επισκέπτης κατά την περιήγησή του στις επιμέρους εκθεσιακές ενότητες, να αποκτά σφαιρική αντίληψη της πολιτισμικής εξέλιξης κάθε περιοχής δια μέσου των αιώνων.
Ακολουθώντας την παλιά γεωγραφική διαίρεση του νομού στις τέσσερις επαρχίες, Καλαμάτας, Μεσσήνης, Πυλίας και Τριφυλίας, η έκθεση αναπτύσσεται σε αντίστοιχες μεγάλες γεωγραφικές ενότητες, μέσα στις οποίες εντάσσονται οι σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις με αντιπροσωπευτικά ευρήματα, που προέρχονται είτε από ανασκαφές, είτε από επιφανειακές έρευνες ή ακόμη και από τυχαίες παραδόσεις αρχαίων, από τους απλούς πολίτες.
Προκειμένου ο επισκέπτης να «διεισδύσει» στις γεωγραφικές ενότητες, ακολουθεί μια κεντρική «οδική αρτηρία», ανάμεσα στις προθήκες και τα εκθέματα, θυμίζοντας τη ροή του ποταμού Παμίσου, που διατρέχει μεγάλο μέρος της Μεσσηνίας και εκβάλλει στο Μεσσηνιακό κόλπο. Από την κεντρική κυκλοφοριακή αρτηρία διακλαδώνονται οι δευτερεύοντες δρόμοι, που οδηγούν στις τέσσερις ενότητες των επαρχιών. Κάθε ενότητα παρουσιάζει αυτοτέλεια και ο επισκέπτης μπορεί επιλεκτικά να δει μέρος της έκθεσης, χωρίς να ακολουθήσει ολόκληρη την πορεία της κεντρικής αρτηρίας. Παράλληλα προκειμένου να υπάρξει ολοκληρωμένη ιστορική αντίληψη τόσο για την πολιτική όσο και για την πολιτισμική οντότητα ορισμένων περιοχών της Μεσσηνίας στην αρχαιότητα, σηματοδοτούνται με εποπτικό υλικό δέκα θεματικές ενότητες, μέσα από τις οποίες γίνεται ερμηνεία της ιστορίας με βάση το χώρο στον οποίο διαδραματίστηκαν διάφορα γεγονότα.
Μπενάκειο - Εφορία αρχαιοτήτων Μεσσηνίας (πρώην Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας)
Στη καρδιά του Ιστορικού Κέντρου στεγάζεται σε μια όμορφη οικία ενετικού τύπου που κτίστηκε το 1742 και είναι δωρεά του Αντωνίου Μπενάκη, ιδρυτή του ομώνυμου Μουσείου στην Αθήνα. Από τα σημαντικότερα εκθέματα είναι ψηφιδωτό από την Κορώνη με σκηνές από τη λατρεία του Διόνυσου, επιτύμβιες στήλες, γλυπτά Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων, κιονόκρανα, ευρήματα από θολωτούς τάφους, κοσμήματα και λίθινα αντικείμενα από πολλές περιοχές της Μεσσηνίας ενώ στον κήπο του Μουσείου εκτίθενται λίθινη σαρκοφάγος και δύο ταφικά πιθάρια.
Στη καρδιά του Ιστορικού Κέντρου στεγάζεται σε μια όμορφη οικία ενετικού τύπου που κτίστηκε το 1742 και είναι δωρεά του Αντωνίου Μπενάκη, ιδρυτή του ομώνυμου Μουσείου στην Αθήνα. Από τα σημαντικότερα εκθέματα είναι ψηφιδωτό από την Κορώνη με σκηνές από τη λατρεία του Διόνυσου, επιτύμβιες στήλες, γλυπτά Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων, κιονόκρανα, ευρήματα από θολωτούς τάφους, κοσμήματα και λίθινα αντικείμενα από πολλές περιοχές της Μεσσηνίας ενώ στον κήπο του Μουσείου εκτίθενται λίθινη σαρκοφάγος και δύο ταφικά πιθάρια.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Καλαμάτας
Στα σοκάκια του Ιστορικού Κέντρου αυτό το μικρό καλοφτιαγμένο Μουσείο, ιδρύθηκε από τον Σύλλογο προς Διάδοσιν των Γραμμάτων και λειτουργεί σε διατηρητέο κτίριο, το οποίο δωρίστηκε στον Δήμο Καλαμάτας από την οικογένεια Κυριακού. Περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα των ηρώων Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, εκθέματα σχετικά με την ιστορία της ελαιουργίας, της σαπωνοποιίας, της αμπελουργίας, της ξυλογλυπτικής, της υφαντικής, της πιλοποιίας κλπ., γωνιά αστικού σπιτιού των αρχών του 20ού αιώνα και φορεσιές της εποχής, ενώ εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι οι ενότητες που είναι αφιερωμένες στην τυπογραφία, τη βιβλιοδεσία και την εκκλησιαστική τέχνη. Στο ισόγειο, μετά τις πληροφορίες για τον τόπο, το σύλλογο που ίδρυσε το μουσείο και την οικογένεια Κυριακού, μπορείτε να δείτε μικρές θεματικές ενότητες που αφορούν την αγροτική και ποιμενική ζωή, τη γεωργική βιοτεχνία, την υφαντική τέχνη, την αγγειοπλαστική και τα αστικά επαγγέλματα. Μια άλλη σειρά εκθεμάτων προέρχεται από την καθημερινή ζωή των κατοίκων. Τα εκθέματα του ισογείου επιτρέπουν στον επισκέπτη να αποκτήσει μια επαρκή εικόνα για τον προβιομηχανικό τρόπο ζωής στη Μεσσηνία.
Στον επόμενο όροφο, η έκθεση ξεκινά με μια εντυπωσιακή ενότητα αφιερωμένη στην τυπογραφία και τη βιβλιοδεσία, που υπενθυμίζει στον επισκέπτη ότι στην Καλαμάτα λειτούργησε το πρώτο τυπογραφείο της απελευθερωμένης Ελλάδας. Σε αυτό τυπώθηκε η Προκήρυξη των Επαναστατημένων Ελλήνων προς τις Ευρωπαϊκές Αυλές.
Το πρώτο δωμάτιο δεξιά αποτυπώνει την εικόνα του αστικού σπιτιού της πόλης κατά τις αρχές του 20ού αι., ενώ στο διάδρομο του ορόφου αυτού υπάρχει αναπαράσταση παραδοσιακού καφενείου. Στη μεγάλη αίθουσα δεξιά παρουσιάζεται ιστορικό υλικό που αφορά την Επανάσταση του 1821 και προέρχεται από την Καλαμάτα.
Η αίθουσα του Γ. Καρέλια φιλοξενεί ενδυματολογικά στοιχεία, ανάμεσά τους και την παραδοσιακή καλαματιανή ενδυμασία. Στο βάθος του πρώτου ορόφου υπάρχει μικρή αίθουσα αφιερωμένη στη μεταβυζαντινή εκκλησιαστική τέχνη της περιοχής.
Στα σοκάκια του Ιστορικού Κέντρου αυτό το μικρό καλοφτιαγμένο Μουσείο, ιδρύθηκε από τον Σύλλογο προς Διάδοσιν των Γραμμάτων και λειτουργεί σε διατηρητέο κτίριο, το οποίο δωρίστηκε στον Δήμο Καλαμάτας από την οικογένεια Κυριακού. Περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα των ηρώων Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, εκθέματα σχετικά με την ιστορία της ελαιουργίας, της σαπωνοποιίας, της αμπελουργίας, της ξυλογλυπτικής, της υφαντικής, της πιλοποιίας κλπ., γωνιά αστικού σπιτιού των αρχών του 20ού αιώνα και φορεσιές της εποχής, ενώ εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι οι ενότητες που είναι αφιερωμένες στην τυπογραφία, τη βιβλιοδεσία και την εκκλησιαστική τέχνη. Στο ισόγειο, μετά τις πληροφορίες για τον τόπο, το σύλλογο που ίδρυσε το μουσείο και την οικογένεια Κυριακού, μπορείτε να δείτε μικρές θεματικές ενότητες που αφορούν την αγροτική και ποιμενική ζωή, τη γεωργική βιοτεχνία, την υφαντική τέχνη, την αγγειοπλαστική και τα αστικά επαγγέλματα. Μια άλλη σειρά εκθεμάτων προέρχεται από την καθημερινή ζωή των κατοίκων. Τα εκθέματα του ισογείου επιτρέπουν στον επισκέπτη να αποκτήσει μια επαρκή εικόνα για τον προβιομηχανικό τρόπο ζωής στη Μεσσηνία.
Στον επόμενο όροφο, η έκθεση ξεκινά με μια εντυπωσιακή ενότητα αφιερωμένη στην τυπογραφία και τη βιβλιοδεσία, που υπενθυμίζει στον επισκέπτη ότι στην Καλαμάτα λειτούργησε το πρώτο τυπογραφείο της απελευθερωμένης Ελλάδας. Σε αυτό τυπώθηκε η Προκήρυξη των Επαναστατημένων Ελλήνων προς τις Ευρωπαϊκές Αυλές.
Το πρώτο δωμάτιο δεξιά αποτυπώνει την εικόνα του αστικού σπιτιού της πόλης κατά τις αρχές του 20ού αι., ενώ στο διάδρομο του ορόφου αυτού υπάρχει αναπαράσταση παραδοσιακού καφενείου. Στη μεγάλη αίθουσα δεξιά παρουσιάζεται ιστορικό υλικό που αφορά την Επανάσταση του 1821 και προέρχεται από την Καλαμάτα.
Η αίθουσα του Γ. Καρέλια φιλοξενεί ενδυματολογικά στοιχεία, ανάμεσά τους και την παραδοσιακή καλαματιανή ενδυμασία. Στο βάθος του πρώτου ορόφου υπάρχει μικρή αίθουσα αφιερωμένη στη μεταβυζαντινή εκκλησιαστική τέχνη της περιοχής.
Στρατιωτικό Μουσείο Καλαμάτας
Στόχος του είναι η παρουσίαση της νεότερης ελληνικής ιστορίας από την Επανάσταση του 1821 ως τις μέρες μας, μέσα από κείμενα, φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό.
Η ξενάγηση στο μουσείο αρχίζει με εκθέματα στολών, πολεμικού και φωτογραφικού υλικού από τον Αγώνα του 1821. Ακολουθεί ο Μακεδονικός Αγώνας, με ανάλογα εκθέματα και με ιδιαίτερη αναφορά στους Μεσσήνιους Μακεδονομάχους. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται εκθέματα για τους Βαλκανικούς Πολέμους (ανάμεσά τους και λάφυρα των εχθρών).
Ένα μεγάλο τμήμα της έκθεσης είναι αφιερωμένο στη Μικρασιατική Καταστροφή. Ακολουθούν αφιερώματα στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στις μάχες των Οχυρών και της Κρήτης, στη Μέση Ανατολή και στην Εθνική Αντίσταση. Επίσης γίνεται αναφορά στις ειρηνευτικές αποστολές του ελληνικού στρατού (Κορέα, Σομαλία, πρώην Γιουγκοσλαβία, πόλεμος Κόλπου, Αφγανιστάν).
Στην ειδικά διασκευασμένη αίθουσα “Ήχος και Φως” γίνεται προβολή ταινίας με την ιστορική διαδρομή του 9ου Συντάγματος Πεζικού.
Ξεχωριστό κομμάτι του μουσείου αποτελεί το βιβλίο των Μεσσήνιων νεκρών, που έπεσαν κατά τους αγώνες από το 1897 ως το 1974.
Στον προαύλιο χώρο του μουσείου, τέλος, έχουν εγκατασταθεί ένα άρμα M48-A5, ένα τεθωρακισμένο όχημα Μ8, πυροβόλα όπλα κι ένα αεροσκάφος F-5.
Στόχος του είναι η παρουσίαση της νεότερης ελληνικής ιστορίας από την Επανάσταση του 1821 ως τις μέρες μας, μέσα από κείμενα, φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό.
Η ξενάγηση στο μουσείο αρχίζει με εκθέματα στολών, πολεμικού και φωτογραφικού υλικού από τον Αγώνα του 1821. Ακολουθεί ο Μακεδονικός Αγώνας, με ανάλογα εκθέματα και με ιδιαίτερη αναφορά στους Μεσσήνιους Μακεδονομάχους. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται εκθέματα για τους Βαλκανικούς Πολέμους (ανάμεσά τους και λάφυρα των εχθρών).
Ένα μεγάλο τμήμα της έκθεσης είναι αφιερωμένο στη Μικρασιατική Καταστροφή. Ακολουθούν αφιερώματα στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στις μάχες των Οχυρών και της Κρήτης, στη Μέση Ανατολή και στην Εθνική Αντίσταση. Επίσης γίνεται αναφορά στις ειρηνευτικές αποστολές του ελληνικού στρατού (Κορέα, Σομαλία, πρώην Γιουγκοσλαβία, πόλεμος Κόλπου, Αφγανιστάν).
Στην ειδικά διασκευασμένη αίθουσα “Ήχος και Φως” γίνεται προβολή ταινίας με την ιστορική διαδρομή του 9ου Συντάγματος Πεζικού.
Ξεχωριστό κομμάτι του μουσείου αποτελεί το βιβλίο των Μεσσήνιων νεκρών, που έπεσαν κατά τους αγώνες από το 1897 ως το 1974.
Στον προαύλιο χώρο του μουσείου, τέλος, έχουν εγκατασταθεί ένα άρμα M48-A5, ένα τεθωρακισμένο όχημα Μ8, πυροβόλα όπλα κι ένα αεροσκάφος F-5.
Μουσείο Σιδηροδρόμων
Το Δημοτικό Πάρκο του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδος καλύπτει έκταση 54 στρεμμάτων και είναι το πρώτο θεματικό πάρκο που ιδρύθηκε στη χώρα μας και το οποίο λειτουργεί από το 1986. Το τροχαίο υλικό του ΟΣΕ (Βαγόνια, μηχανές κ.λ.π.) έχει διαταχθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να σχηματίζονται συρμοί που μπορούν να μετακινηθούν μέσα στο πάρκο. Στο χώρο έχουν συντηρηθεί επίσης το παλαιό διώροφο κτήριο του σταθμαρχείου, οι τέσσερις πλατφόρμες επιβίβασης, ο υδατόπυργος και η μεταλλική γέφυρα πεζών μήκους 28 μ. Στα βαγόνια των συρμών φιλοξενούνται και δραστηριότητες των πολιτιστικών φορέων της πόλης. Στον ελεύθερο χώρο του πάρκου υπάρχουν γήπεδα, παιδική χαρά και ένας αμφιθεατρικός χώρος όπου διοργανώνονται ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Το Δημοτικό Πάρκο του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδος καλύπτει έκταση 54 στρεμμάτων και είναι το πρώτο θεματικό πάρκο που ιδρύθηκε στη χώρα μας και το οποίο λειτουργεί από το 1986. Το τροχαίο υλικό του ΟΣΕ (Βαγόνια, μηχανές κ.λ.π.) έχει διαταχθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να σχηματίζονται συρμοί που μπορούν να μετακινηθούν μέσα στο πάρκο. Στο χώρο έχουν συντηρηθεί επίσης το παλαιό διώροφο κτήριο του σταθμαρχείου, οι τέσσερις πλατφόρμες επιβίβασης, ο υδατόπυργος και η μεταλλική γέφυρα πεζών μήκους 28 μ. Στα βαγόνια των συρμών φιλοξενούνται και δραστηριότητες των πολιτιστικών φορέων της πόλης. Στον ελεύθερο χώρο του πάρκου υπάρχουν γήπεδα, παιδική χαρά και ένας αμφιθεατρικός χώρος όπου διοργανώνονται ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Λαογραφική Συλλογή Μάνης
Η Λαογραφική Συλλογή Μάνης στεγάζεται στο κτίριο του π. Γυμνασίου Πλάτσας, το οποίο βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο Καλαμάτας – Αρεόπολης.
Αποτελεί ένα σύγχρονο κέντρο προβολής του λαϊκού πολιτισμού της περιοχής και περιλαμβάνει πάνω από 700 αντικείμενα (οικιακής χρήσης, όπλα, ρουχισμό, εργαλεία κ.λπ.), τα οποία χρονολογούνται από τις αρχές του 19ου αιώνα έως και τα μέσα περίπου του 20ου. Τα περισσότερα αντικείμενα της συλλογής προέρχονται από δωρεές των κατοίκων της περιοχής.
Η έκθεση απευθύνεται σε Έλληνες και ξένους επισκέπτες, οι οποίοι επιθυμούν να γνωρίσουν από κοντά την παραδοσιακή ζωή των Μανιατών του προηγούμενου αιώνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έκθεση είναι δίγλωσση, με το ερμηνευτικό καθώς και το οπτικοακουστικό της υλικό, να είναι μεταφρασμένο και στα αγγλικά.
Η έκθεση είναι επισκέψιμη κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Σάββατο από τις 10.00 έως τις 13.00.
Η Λαογραφική Συλλογή Μάνης στεγάζεται στο κτίριο του π. Γυμνασίου Πλάτσας, το οποίο βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο Καλαμάτας – Αρεόπολης.
Αποτελεί ένα σύγχρονο κέντρο προβολής του λαϊκού πολιτισμού της περιοχής και περιλαμβάνει πάνω από 700 αντικείμενα (οικιακής χρήσης, όπλα, ρουχισμό, εργαλεία κ.λπ.), τα οποία χρονολογούνται από τις αρχές του 19ου αιώνα έως και τα μέσα περίπου του 20ου. Τα περισσότερα αντικείμενα της συλλογής προέρχονται από δωρεές των κατοίκων της περιοχής.
Η έκθεση απευθύνεται σε Έλληνες και ξένους επισκέπτες, οι οποίοι επιθυμούν να γνωρίσουν από κοντά την παραδοσιακή ζωή των Μανιατών του προηγούμενου αιώνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έκθεση είναι δίγλωσση, με το ερμηνευτικό καθώς και το οπτικοακουστικό της υλικό, να είναι μεταφρασμένο και στα αγγλικά.
Η έκθεση είναι επισκέψιμη κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Σάββατο από τις 10.00 έως τις 13.00.
Η Δημοτική Πινακοθήκη Καλαμάτας «Α.ΤΑΣΣΟΣ» ανήκει στην Κοινωφελή Επιχείρηση Δήμου Καλαμάτας "ΦΑΡΙΣ" και στεγάζεται από το 2002 σε ανακαινισμένο νεοκλασικό κτήριο στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Το 2007 πήρε το όνομα του χαράκτη Α.Τάσσου. Εκτός από έργα του μεγάλου Μεσσήνιου χαράκτη, του οποίου φέρει το όνομα, στην πινακοθήκη, χώρο τέχνης που αντανακλά τα εικαστικά δρώμενα της δεκαετίας του '80 στη ζωγραφική, τη γλυπτική, την κεραμική και τη χαρακτική, υπάρχουν έργα των Χρ. Μπότσογλου, Π. Τέτση, Τ. Κατσουλίδη, Γ. Ψυχοπαίδη, Β. Κατράκη, Κ. Βαρώτσου, Μ. Κατζουράκη, Γ. Βαλαβανίδη, Ό. Ζούνη κ.ά.
Ο πυρήνας των 350 έργων της χαρακτηρίζεται από πολυμορφία εικαστικών τάσεων και ρευμάτων και αποτελείται από προσφορές Ελλήνων δημιουργών στην πόλη μετά το σεισμό του 1986. Τα εν λόγω έργα έχουν εμπλουτιστεί και από μεταγενέστερες δωρεές αρκετών καλλιτεχνών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι περιοδικές εκθέσεις που οργανώνονται από την ίδια την πινακοθήκη ή σε συνεργασία με αναγνωρισμένους εικαστικούς φορείς και οι οποίες καλύπτουν όλες τις μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, κλασικές αλλά και πρωτοποριακές.
Ο πυρήνας των 350 έργων της χαρακτηρίζεται από πολυμορφία εικαστικών τάσεων και ρευμάτων και αποτελείται από προσφορές Ελλήνων δημιουργών στην πόλη μετά το σεισμό του 1986. Τα εν λόγω έργα έχουν εμπλουτιστεί και από μεταγενέστερες δωρεές αρκετών καλλιτεχνών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι περιοδικές εκθέσεις που οργανώνονται από την ίδια την πινακοθήκη ή σε συνεργασία με αναγνωρισμένους εικαστικούς φορείς και οι οποίες καλύπτουν όλες τις μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, κλασικές αλλά και πρωτοποριακές.
Η Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης ιδρύθηκε το 1962, με πρωτοβουλία της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας και του ζωγράφου Κώστα Γιαννουκόπουλου (C. Yannako). Στεγάζεται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους του Δημοτικού Πνευματικού Κέντρου, όπου εκτίθενται περισσότερα από 100 έργα.
Η συλλογή, η οποία αριθμεί περισσότερα από 430 έργα, αποτελείται από πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά, κατασκευές και γλυπτά σημαντικότατων Ελλήνων ζωγράφων του 20ού αι., καθώς και από έργα ντόπιων καλλιτεχνών.
Ο κύριος κορμός της συλλογής αποτελείται από έργα των δεκαετιών 1950 και 1960, τα οποία αποτυπώνουν τις εικαστικές αναζητήσεις των Ελλήνων δημιουργών κατά την περίοδο εκείνη. Περιλαμβάνονται επίσης αξιόλογα έργα προγενέστερων και μεταγενέστερων καλλιτεχνών. Στόχος της πινακοθήκης, μάλιστα, είναι ο διαρκής εμπλουτισμός της, ώστε να εξασφαλίζεται η κατά το δυνατόν πληρέστερη παρουσίαση των τάσεων που αναπτύχθηκαν στη διαδρομή της ελληνικής τέχνης κατά τον 20ό αιώνα.
Έργα των Σπ. Βικάτου, Γ. Ροϊλού, Ουμβ. Αργυρού, Β. Γερμενή, Επ. Θωμόπουλου, Γ. Κοσμαδόπουλου, Θ. Λαζαρή, Θ. Φλωρά-Καραβία κ.ά. αντανακλούν την επιρροή του βαυαρικού ακαδημαϊσμού στη νεοελληνική τέχνη και την προσπάθεια αφομοίωσης και μετάπλασης δυτικών ρευμάτων -κυρίως του ιμπρεσιονισμού- που επιχείρησαν οι Έλληνες καλλιτέχνες στις αρχές του 20ού αιώνα.
Οι προσεγγίσεις της αφαίρεσης, που εκκινούν στη χώρα μας ουσιαστικά στα τέλη της δεκαετίας του 1950, αντιπροσωπεύονται με έργα των Χρ. Λεφάκη, Γ. Μαλτέζου, Τ. Μάρθα, Ε. Ζογγολοπούλου και άλλων καλλιτεχνών.
Το αίτημα της «ελληνικότητας», όπως εκφράστηκε μέσα από το γόνιμο συγκερασμό διαχρονικών στοιχείων του πολιτισμού μας και από τη σύνδεσή τους με τα ευρωπαϊκά εικαστικά κινήματα, αποτυπώνεται σε έργα των Γ. Γουναρόπουλου, Σπ. Βασιλείου, Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Ν. Εγγονόπουλου, Γ. Τσαρούχη και άλλων σημαντικών δημιουργών του Μεσοπολέμου.
Η γενιά του 1960, που συνδέθηκε άμεσα με το διεθνή εικαστικό χώρο και προέβαλλε την ελληνική τέχνη στο εξωτερικό, αντιπροσωπεύεται με έργα των Θ. Τσίγκου, Δανιήλ, Χρ. Καρά, Ν. Κεσσανλή, Δ. Κοντού, Χρ. Ρωμανού, Κ. Τσόκλη κ.ά. Αντίστοιχα, οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν κατά την ίδια περίοδο στην παραστατική ζωγραφική αποτυπώνονται σε έργα των Γ. Γαΐτη, Β. Σπεράντζα, Δ. Μυταρά, Α. Φασιανού κ.ά.
Η πορεία της νεοελληνικής χαρακτικής διαφαίνεται μέσα από έργα των Δ. Γαλάνη, Αγγ. Θεοδωρόπουλου, Ευθ. Παπαδημητρίου, Δ. Γιαννουκάκη, Γ. Βελισσαρίδη, Α. Τάσσου, Κ. Γραμματόπουλου, Τ. Κατσουλίδη, Ά. Κομιανού κ.ά. Τέλος, η συλλογή περιλαμβάνει και μικρό αριθμό γλυπτών των Χρ. Καπράλου, Κ. Κλουβάτου, Λ. Λαμέρα, Α. Μυλωνά, Γ. Ζογγολόπουλου, Ν. Πάτρα, Γ. Λάππα, Α. Λίτη κ.ά., καθώς κι ένα σχέδιο του Γ. Χαλεπά.
Πρόσφατα, η πινακοθήκη εμπλουτίστηκε με έργα των Ό. Ζούνη, Μ. Κατζουράκη, Ά. Κωστοπούλου, Α. Λίτη. Γ. Μπουτέα, Ι. Νικολαΐδη, Μπ. Ντάβου, Π. Ξαγοράρη, Ν. Πάστρα, Σ. Πορτολάκη, Α. Τάσσου και Α. Φασιανού. Στα νέα αποκτήματά της περιλαμβάνονται επίσης το κληροδότημα της Δάφνης Κωστοπούλου, αποτελούμενο από 56 έργα της, καθώς και η δωρεά της Άννης Κωστοπούλου, που περιλαμβάνει 10 έργα των Ν. Αλεξίου, Γ Βαλαβανίδη, Γ. Γαΐτη, Γ. Λάππα, Ι. Μολφέση, Κ. Μορταράκου, Τ. Παυλόπουλου, Σπ. Πολίτη, Θ. Τότσικα και Γ. Ψυχοπαίδη, που καλύπτουν ευρύ φάσμα των εικαστικών πειραματισμών που αναπτύχθηκαν από το 1970 ως σήμερα.
Η συλλογή, η οποία αριθμεί περισσότερα από 430 έργα, αποτελείται από πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά, κατασκευές και γλυπτά σημαντικότατων Ελλήνων ζωγράφων του 20ού αι., καθώς και από έργα ντόπιων καλλιτεχνών.
Ο κύριος κορμός της συλλογής αποτελείται από έργα των δεκαετιών 1950 και 1960, τα οποία αποτυπώνουν τις εικαστικές αναζητήσεις των Ελλήνων δημιουργών κατά την περίοδο εκείνη. Περιλαμβάνονται επίσης αξιόλογα έργα προγενέστερων και μεταγενέστερων καλλιτεχνών. Στόχος της πινακοθήκης, μάλιστα, είναι ο διαρκής εμπλουτισμός της, ώστε να εξασφαλίζεται η κατά το δυνατόν πληρέστερη παρουσίαση των τάσεων που αναπτύχθηκαν στη διαδρομή της ελληνικής τέχνης κατά τον 20ό αιώνα.
Έργα των Σπ. Βικάτου, Γ. Ροϊλού, Ουμβ. Αργυρού, Β. Γερμενή, Επ. Θωμόπουλου, Γ. Κοσμαδόπουλου, Θ. Λαζαρή, Θ. Φλωρά-Καραβία κ.ά. αντανακλούν την επιρροή του βαυαρικού ακαδημαϊσμού στη νεοελληνική τέχνη και την προσπάθεια αφομοίωσης και μετάπλασης δυτικών ρευμάτων -κυρίως του ιμπρεσιονισμού- που επιχείρησαν οι Έλληνες καλλιτέχνες στις αρχές του 20ού αιώνα.
Οι προσεγγίσεις της αφαίρεσης, που εκκινούν στη χώρα μας ουσιαστικά στα τέλη της δεκαετίας του 1950, αντιπροσωπεύονται με έργα των Χρ. Λεφάκη, Γ. Μαλτέζου, Τ. Μάρθα, Ε. Ζογγολοπούλου και άλλων καλλιτεχνών.
Το αίτημα της «ελληνικότητας», όπως εκφράστηκε μέσα από το γόνιμο συγκερασμό διαχρονικών στοιχείων του πολιτισμού μας και από τη σύνδεσή τους με τα ευρωπαϊκά εικαστικά κινήματα, αποτυπώνεται σε έργα των Γ. Γουναρόπουλου, Σπ. Βασιλείου, Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Ν. Εγγονόπουλου, Γ. Τσαρούχη και άλλων σημαντικών δημιουργών του Μεσοπολέμου.
Η γενιά του 1960, που συνδέθηκε άμεσα με το διεθνή εικαστικό χώρο και προέβαλλε την ελληνική τέχνη στο εξωτερικό, αντιπροσωπεύεται με έργα των Θ. Τσίγκου, Δανιήλ, Χρ. Καρά, Ν. Κεσσανλή, Δ. Κοντού, Χρ. Ρωμανού, Κ. Τσόκλη κ.ά. Αντίστοιχα, οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν κατά την ίδια περίοδο στην παραστατική ζωγραφική αποτυπώνονται σε έργα των Γ. Γαΐτη, Β. Σπεράντζα, Δ. Μυταρά, Α. Φασιανού κ.ά.
Η πορεία της νεοελληνικής χαρακτικής διαφαίνεται μέσα από έργα των Δ. Γαλάνη, Αγγ. Θεοδωρόπουλου, Ευθ. Παπαδημητρίου, Δ. Γιαννουκάκη, Γ. Βελισσαρίδη, Α. Τάσσου, Κ. Γραμματόπουλου, Τ. Κατσουλίδη, Ά. Κομιανού κ.ά. Τέλος, η συλλογή περιλαμβάνει και μικρό αριθμό γλυπτών των Χρ. Καπράλου, Κ. Κλουβάτου, Λ. Λαμέρα, Α. Μυλωνά, Γ. Ζογγολόπουλου, Ν. Πάτρα, Γ. Λάππα, Α. Λίτη κ.ά., καθώς κι ένα σχέδιο του Γ. Χαλεπά.
Πρόσφατα, η πινακοθήκη εμπλουτίστηκε με έργα των Ό. Ζούνη, Μ. Κατζουράκη, Ά. Κωστοπούλου, Α. Λίτη. Γ. Μπουτέα, Ι. Νικολαΐδη, Μπ. Ντάβου, Π. Ξαγοράρη, Ν. Πάστρα, Σ. Πορτολάκη, Α. Τάσσου και Α. Φασιανού. Στα νέα αποκτήματά της περιλαμβάνονται επίσης το κληροδότημα της Δάφνης Κωστοπούλου, αποτελούμενο από 56 έργα της, καθώς και η δωρεά της Άννης Κωστοπούλου, που περιλαμβάνει 10 έργα των Ν. Αλεξίου, Γ Βαλαβανίδη, Γ. Γαΐτη, Γ. Λάππα, Ι. Μολφέση, Κ. Μορταράκου, Τ. Παυλόπουλου, Σπ. Πολίτη, Θ. Τότσικα και Γ. Ψυχοπαίδη, που καλύπτουν ευρύ φάσμα των εικαστικών πειραματισμών που αναπτύχθηκαν από το 1970 ως σήμερα.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
Τα Κάστρα της Μεσσηνίας Οι αναταραχές και οι μακροχρόνιοι πόλεμοι, αλλά και η θέση της Μεσσηνίας, οδήγησαν στην οχύρωση πολλών πόλεων με εντυπωσιακά κάστρα, που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Η αρχιτεκτονική τους ακολουθεί τις εξελίξεις της πολεμικής τεχνολογίας και της οχυρωματικής τέχνης, ενώ εντυπωσιακή είναι η δημιουργία εγκαταστάσεων στο εσωτερικό τους (π.χ. υδραγωγεία) για να εξασφαλιστεί η επιβίωση των πληθυσμών, που κατοικούσαν ή κατέφευγαν εκεί σε περίπτωση επιδρομών. Τα περισσότερα κάστρα κτίστηκαν κυρίως από τους Φράγκους, στη θέση παλαιότερων βυζαντινών ή αρχαίων ελληνικών κτισμάτων, και ενισχύθηκαν αργότερα από τους Ενετούς, πάντα με στόχο την εξασφάλιση ασφαλών καταφυγίων στη μέση του πελάγους και των ταξιδιών τους από και προς τη Βενετία.
Θέσεις Κάστρων :Πύλος, Κορώνη, Μεθώνη, Ανδρούσα, Ζαρνάτα, Στούπα, Μίλα, Καλαμάτα, Παλιό Ναυαρίνο, Πήδημα, Κυπαρισσία…
Τα Κάστρα της Μεσσηνίας Οι αναταραχές και οι μακροχρόνιοι πόλεμοι, αλλά και η θέση της Μεσσηνίας, οδήγησαν στην οχύρωση πολλών πόλεων με εντυπωσιακά κάστρα, που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Η αρχιτεκτονική τους ακολουθεί τις εξελίξεις της πολεμικής τεχνολογίας και της οχυρωματικής τέχνης, ενώ εντυπωσιακή είναι η δημιουργία εγκαταστάσεων στο εσωτερικό τους (π.χ. υδραγωγεία) για να εξασφαλιστεί η επιβίωση των πληθυσμών, που κατοικούσαν ή κατέφευγαν εκεί σε περίπτωση επιδρομών. Τα περισσότερα κάστρα κτίστηκαν κυρίως από τους Φράγκους, στη θέση παλαιότερων βυζαντινών ή αρχαίων ελληνικών κτισμάτων, και ενισχύθηκαν αργότερα από τους Ενετούς, πάντα με στόχο την εξασφάλιση ασφαλών καταφυγίων στη μέση του πελάγους και των ταξιδιών τους από και προς τη Βενετία.
Θέσεις Κάστρων :Πύλος, Κορώνη, Μεθώνη, Ανδρούσα, Ζαρνάτα, Στούπα, Μίλα, Καλαμάτα, Παλιό Ναυαρίνο, Πήδημα, Κυπαρισσία…
Το Κάστρο της Κορώνης
Κτισμένο στα ερείπια της αρχαίας Ασίνης βρίσκεται στο κέντρο του σημερινού οικισμού και αποτελεί παράδειγμα οχυρωματικής τεχνικής. Με τις τεράστιες πύλες του, δείγματα γοτθικής αρχιτεκτονικής, εντυπωσιάζει αμέσως τον επισκέπτη, που μπορεί να θαυμάσει στο εσωτερικό του τις υπόγειες δεξαμενές, τον οκταγωνικό πύργο που κατασκευάστηκε από τους Τούρκους, τα ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας (12ος αι.) και τον ναό του Αγ. Χαραλάμπους. Από το πλάτωμα του κάστρου η θέα του Μεσσηνιακού κόλπου με τις κορυφές του Ταϋγέτου στο βάθος, είναι μοναδική.
Κτισμένο στα ερείπια της αρχαίας Ασίνης βρίσκεται στο κέντρο του σημερινού οικισμού και αποτελεί παράδειγμα οχυρωματικής τεχνικής. Με τις τεράστιες πύλες του, δείγματα γοτθικής αρχιτεκτονικής, εντυπωσιάζει αμέσως τον επισκέπτη, που μπορεί να θαυμάσει στο εσωτερικό του τις υπόγειες δεξαμενές, τον οκταγωνικό πύργο που κατασκευάστηκε από τους Τούρκους, τα ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας (12ος αι.) και τον ναό του Αγ. Χαραλάμπους. Από το πλάτωμα του κάστρου η θέα του Μεσσηνιακού κόλπου με τις κορυφές του Ταϋγέτου στο βάθος, είναι μοναδική.
Το Κάστρο της Μεθώνης
Χτισμένο από τους Ενετούς σε μια μικρή χερσόνησο πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης, είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα κάστρα ολόκληρης της Ελλάδας. Τα τείχη του, παρά τις φθορές που έχουν υποστεί, στέκουν επιβλητικά, όπως και η οχυρωμένη Ακρόπολη. Από τα εντυπωσιακότερα τμήματα του κάστρου είναι η πέτρινη γέφυρα που το συνδέει με τη στεριά και η διακοσμημένη με ανάγλυφα πύλη του. Στο εσωτερικό του κάστρου σώζονται ερείπια κατοικιών, ενός χαμάμ και τμήματα της βυζαντινής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας. Από την επιβλητική Πύλη της θάλασσας πλακόστρωτος διάδρομος οδηγεί στο Μπούρτζι, που αποτελεί την απόληξη του κάστρου προς τη θάλασσα. Σε πολλά σημεία υπάρχουν πλάκες με επιγραφές και βενετσιάνικα εμβλήματα, όπως το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου. Σώζεται επίσης και συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι σήμερα το εκκλησάκι της Αγίας Σωτήρας, που κτίστηκε από το Γαλλικό Απελευθερωτικό Σώμα το 1830.
Χτισμένο από τους Ενετούς σε μια μικρή χερσόνησο πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης, είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα κάστρα ολόκληρης της Ελλάδας. Τα τείχη του, παρά τις φθορές που έχουν υποστεί, στέκουν επιβλητικά, όπως και η οχυρωμένη Ακρόπολη. Από τα εντυπωσιακότερα τμήματα του κάστρου είναι η πέτρινη γέφυρα που το συνδέει με τη στεριά και η διακοσμημένη με ανάγλυφα πύλη του. Στο εσωτερικό του κάστρου σώζονται ερείπια κατοικιών, ενός χαμάμ και τμήματα της βυζαντινής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας. Από την επιβλητική Πύλη της θάλασσας πλακόστρωτος διάδρομος οδηγεί στο Μπούρτζι, που αποτελεί την απόληξη του κάστρου προς τη θάλασσα. Σε πολλά σημεία υπάρχουν πλάκες με επιγραφές και βενετσιάνικα εμβλήματα, όπως το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου. Σώζεται επίσης και συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι σήμερα το εκκλησάκι της Αγίας Σωτήρας, που κτίστηκε από το Γαλλικό Απελευθερωτικό Σώμα το 1830.
Το Νιόκαστρο της Πύλου
Οικοδομήθηκε το 1573 από τους Τούρκους και έμεινε στην κατοχή τους μέχρι το 1686, οπότε πέρασε στην κατοχή των Ενετών. Το 1715 ανακαταλαμβάνεται από τους Τούρκους και μερικές δεκαετίες αργότερα πολιορκείται στη διάρκεια των Ορλοφικών από τον Αλέξιο Ορλώφ (1770) για να πυρποληθεί και να εκκενωθεί στη συνέχεια μετά από τη αποτυχία του κινήματος. Στη διάρκεια του Αγώνα για την Ανεξαρτησία από τους Τούρκους περνά διαδοχικά από πολλά χέρια και τελικά ελευθερώνεται από τον γάλλο στρατηγό Μαιζόν (1828). Έχει περίμετρο 1566 μέτρα και καταλαμβάνει έκταση 80 στρεμμάτων. Χωρίζεται σε δύο τμήματα, στον περίβολο-κάτω Κάστρο και την Ακρόπολη-επάνω Κάστρο.
Από τον εντός των τειχών οικισμό ελάχιστα κτίρια έχουν σωθεί. Μέσα στο κάστρο λειτουργεί το «Κέντρο Υποβρύχιων Αρχαιολογικών Ερευνών» ενώ ο χώρος της Ακρόπολης και τα πρώην κελιά της φυλακής μετατράπηκαν σε χώρους εργασίας, η πυριτιδαποθήκη έγινε αίθουσα συνεδρίων-εκθέσεων και το κτίριο στρατώνων Μαιζώνος αναστηλώθηκε και φιλοξενεί τη συλλογή του γάλλου φιλέλληνα Puaux και βιβλιοθήκη, χώρους παραμονής ερευνητών κ.α.
Οικοδομήθηκε το 1573 από τους Τούρκους και έμεινε στην κατοχή τους μέχρι το 1686, οπότε πέρασε στην κατοχή των Ενετών. Το 1715 ανακαταλαμβάνεται από τους Τούρκους και μερικές δεκαετίες αργότερα πολιορκείται στη διάρκεια των Ορλοφικών από τον Αλέξιο Ορλώφ (1770) για να πυρποληθεί και να εκκενωθεί στη συνέχεια μετά από τη αποτυχία του κινήματος. Στη διάρκεια του Αγώνα για την Ανεξαρτησία από τους Τούρκους περνά διαδοχικά από πολλά χέρια και τελικά ελευθερώνεται από τον γάλλο στρατηγό Μαιζόν (1828). Έχει περίμετρο 1566 μέτρα και καταλαμβάνει έκταση 80 στρεμμάτων. Χωρίζεται σε δύο τμήματα, στον περίβολο-κάτω Κάστρο και την Ακρόπολη-επάνω Κάστρο.
Από τον εντός των τειχών οικισμό ελάχιστα κτίρια έχουν σωθεί. Μέσα στο κάστρο λειτουργεί το «Κέντρο Υποβρύχιων Αρχαιολογικών Ερευνών» ενώ ο χώρος της Ακρόπολης και τα πρώην κελιά της φυλακής μετατράπηκαν σε χώρους εργασίας, η πυριτιδαποθήκη έγινε αίθουσα συνεδρίων-εκθέσεων και το κτίριο στρατώνων Μαιζώνος αναστηλώθηκε και φιλοξενεί τη συλλογή του γάλλου φιλέλληνα Puaux και βιβλιοθήκη, χώρους παραμονής ερευνητών κ.α.
Το κάστρο της Καλαμάτας
Σκαρφαλωμένο σε έναν πευκόφυτο λόφο με υπέροχη θέα στη θάλασσα και τον βαθυπράσινο κάμπο, κτίστηκε το 1208 από τον Γουλιέλμο Βιλεαρδουίνο. Εδώ έζησε η θρυλική πριγκίπισσα Ιζαμπώ, η οποία ενέπνευσε τον Αγγ. Τερζάκη και έγραψε το ομώνυμο ρομαντικό μυθιστόρημα. Έχει δύο οχυρωματικούς περιβόλους και ένα εσωτερικό φρούριο. Στον εξωτερικό περίβολο του κάστρου είναι εντοιχισμένοι αρχαίοι λίθοι, ενώ σώζονται τμήματα από τη βυζαντινή οχύρωση και λείψανα βυζαντινού ναού, που ορισμένοι τον ταυτίζουν με την Παναγία την «Καλομάτα», απ’ όπου πήρε το όνομά της η πόλη. Πιθανολογείται ότι κάτω από το Κάστρο βρίσκεται η Ακρόπολη των αρχαίων Φαρών. Στους πρόποδες του Κάστρου βρίσκεται ημισπηλαιώδης ναός του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου, που χρονολογείται στους μεταβυζαντινούς χρόνους.
Σκαρφαλωμένο σε έναν πευκόφυτο λόφο με υπέροχη θέα στη θάλασσα και τον βαθυπράσινο κάμπο, κτίστηκε το 1208 από τον Γουλιέλμο Βιλεαρδουίνο. Εδώ έζησε η θρυλική πριγκίπισσα Ιζαμπώ, η οποία ενέπνευσε τον Αγγ. Τερζάκη και έγραψε το ομώνυμο ρομαντικό μυθιστόρημα. Έχει δύο οχυρωματικούς περιβόλους και ένα εσωτερικό φρούριο. Στον εξωτερικό περίβολο του κάστρου είναι εντοιχισμένοι αρχαίοι λίθοι, ενώ σώζονται τμήματα από τη βυζαντινή οχύρωση και λείψανα βυζαντινού ναού, που ορισμένοι τον ταυτίζουν με την Παναγία την «Καλομάτα», απ’ όπου πήρε το όνομά της η πόλη. Πιθανολογείται ότι κάτω από το Κάστρο βρίσκεται η Ακρόπολη των αρχαίων Φαρών. Στους πρόποδες του Κάστρου βρίσκεται ημισπηλαιώδης ναός του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου, που χρονολογείται στους μεταβυζαντινούς χρόνους.
Το κάστρο της Κυπαρισσίας
Με ιστορία 4.000 χρόνων, κατοικημένη ήδη από τη Μυκηναϊκή εποχή, η Κυπαρισσία, πόλη που συνδυάζει την ομορφιά του βουνού και τη γοητεία της θάλασσας, γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την ελληνιστική περίοδο. Σε βραχώδη λόφο ανατολικά της πόλης βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη, στη θέση της οποίας κτίστηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους κάστρο. Κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους, η περιοχή ονομάστηκε Αρκαδιά από τους πολλούς αρκάδες, που κατέφυγαν εκεί λόγω των επιδρομών των Σλάβων στην περιοχή τους. Το 1205 το κάστρο καταλήφθηκε από τους Φράγκους ενώ από το 1715 έως το 1821 ήταν υπό την κατοχή των Τούρκων. Σήμερα το «Κάστρο των Γιγάντων», όπως ονομάζεται, συνεχίζει να δεσπόζει σε ολόκληρη την πόλη, πλαισιωμένο από παραδοσιακά σπίτια, αρχοντικά και όμορφα καλντερίμια.
Με ιστορία 4.000 χρόνων, κατοικημένη ήδη από τη Μυκηναϊκή εποχή, η Κυπαρισσία, πόλη που συνδυάζει την ομορφιά του βουνού και τη γοητεία της θάλασσας, γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την ελληνιστική περίοδο. Σε βραχώδη λόφο ανατολικά της πόλης βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη, στη θέση της οποίας κτίστηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους κάστρο. Κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους, η περιοχή ονομάστηκε Αρκαδιά από τους πολλούς αρκάδες, που κατέφυγαν εκεί λόγω των επιδρομών των Σλάβων στην περιοχή τους. Το 1205 το κάστρο καταλήφθηκε από τους Φράγκους ενώ από το 1715 έως το 1821 ήταν υπό την κατοχή των Τούρκων. Σήμερα το «Κάστρο των Γιγάντων», όπως ονομάζεται, συνεχίζει να δεσπόζει σε ολόκληρη την πόλη, πλαισιωμένο από παραδοσιακά σπίτια, αρχοντικά και όμορφα καλντερίμια.
Το κάστρο της Αρκαδιάς
Το Κάστρο της Αρκαδιάς είναι το κόσμημα της πόλης της Κυπαρισσίας, αλλά και ολόκληρου του Δήμου. Λόγω της θέσης του, προσφέρει στον επισκέπτη μία ανεπανάληπτη θέα, όχι μόνο προς την πόλη, αλλά και προς όλη τη γύρω περιοχή. Είναι το μπαλκόνι της Κυπαρισσίας για να μπορεί κανείς να αγναντεύει και να χαίρεται την ομορφιά του τόπου. Σύγχρονοι μελετητές, με βάση το χτίσιμό του, αποφάνθηκαν ότι είναι φράγκικο χτίσμα, μιας και τέτοιου είδους χτίσματα εμφανίζονται μετά το 1205. Κατά τη Μυθολογία, η Κυπαρισσία υπήρξε κτίσμα των «Γιγάντων» (προσωποποιήσεις των ορμών της θάλασσας), οι οποίοι φαίνεται πως έχτισαν και την ακρόπολή της στην οποία πυργώθηκε το κατοπινό βυζαντινοφράγκικο κάστρο της. Ένα κάστρο χτισμένο με πέτρες μήκους 4μ. και πλάτους 1,64μ., και άλλες μήκους 1,38μ. και πλάτους 1,80μ. οι οποίες (λόγω του μεγέθους τους) αποτελούν απόδειξη ότι χτίστηκε από τους Γίγαντες. Γύρω στο 10ο με 11ο αιώνα, η Κυπαρισσία αλλάζει όνομα και γίνεται Αρκαδιά. Από τότε και στο εξής το Κάστρο των Γιγάντων λέγεται Κάστρο της Αρκαδιάς.
Το Κάστρο της Αρκαδιάς είναι το κόσμημα της πόλης της Κυπαρισσίας, αλλά και ολόκληρου του Δήμου. Λόγω της θέσης του, προσφέρει στον επισκέπτη μία ανεπανάληπτη θέα, όχι μόνο προς την πόλη, αλλά και προς όλη τη γύρω περιοχή. Είναι το μπαλκόνι της Κυπαρισσίας για να μπορεί κανείς να αγναντεύει και να χαίρεται την ομορφιά του τόπου. Σύγχρονοι μελετητές, με βάση το χτίσιμό του, αποφάνθηκαν ότι είναι φράγκικο χτίσμα, μιας και τέτοιου είδους χτίσματα εμφανίζονται μετά το 1205. Κατά τη Μυθολογία, η Κυπαρισσία υπήρξε κτίσμα των «Γιγάντων» (προσωποποιήσεις των ορμών της θάλασσας), οι οποίοι φαίνεται πως έχτισαν και την ακρόπολή της στην οποία πυργώθηκε το κατοπινό βυζαντινοφράγκικο κάστρο της. Ένα κάστρο χτισμένο με πέτρες μήκους 4μ. και πλάτους 1,64μ., και άλλες μήκους 1,38μ. και πλάτους 1,80μ. οι οποίες (λόγω του μεγέθους τους) αποτελούν απόδειξη ότι χτίστηκε από τους Γίγαντες. Γύρω στο 10ο με 11ο αιώνα, η Κυπαρισσία αλλάζει όνομα και γίνεται Αρκαδιά. Από τότε και στο εξής το Κάστρο των Γιγάντων λέγεται Κάστρο της Αρκαδιάς.
Κάστρο Ανδρούσας
Το Κάστρο βρίσκεται στα δυτικά της μεσσηνιακής πεδιάδας απέναντι από την Ιθώμη. Αποτελεί στην πραγματικότητα έναν οχυρωμένο οικισμό, όπως και το Κάστρο της Καλαμάτας. Η γεωγραφική του θέση, ένα επίπεδο πλάτωμα, δεν έχει οχυρό χαρακτήρα, αλλά αποτελεί καίριο σημείο γι την επίβλεψη και τον έλεγχο της εύφορης πεδιάδας. Υπήρξε το κέντρο της δεύτερης φράγκικης καστελανίας, το δεύτερο μετά τη Γλαρέντζα δικαστικό κέντρο εκείνης της εποχής.
Η χάραξη του Κάστρου ακολουθεί τη μορφολογία του εδάφους διαμορφώνοντας ένα περίπου τραπεζιόσχημο οχυρωματικό περίβολο. Τα σωζόμενα τείχη αποτελούν μέρος μόνον της αρχικής οχύρωσης, η οποία εκτεινόταν κατά προσέγγιση σε 20 στρέμματα. Αυτή η λεπτομέρεια είναι και η βασική της διαφορά με άλλους οχυρωμένους οικισμούς όπως η Καλαμάτα και η Αρκαδία, καθώς φαίνεται ότι σχεδιάστηκε εξ αρχής με μεγάλη έκταση και ιδιαίτερα φροντισμένες οχυρώσεις. Το τείχος είναι κατακόρυφο, δεν ξεπερνά σε πάχος το ένα μέτρο, ενώ διαθέτει μια ζώνη άμυνας με επάλξεις και περίδρομο, ο οποίος εδράζεται σε τυφλές οξυκόρυφες καμάρες, οχυρωματική τεχνική που είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Το τείχος ενισχύεται ανά τακτά διαστήματα με πύργους διαφόρων σχημάτων, από τους οποίους σώζονται ένας κυκλικός, δυο τετράπλευροι, ένας πεντάπλευρος και στους οποίους σώζονται τοξοθυρίδες στον τύπο της απλής κάθετης σχισμής.
Το Κάστρο βρίσκεται στα δυτικά της μεσσηνιακής πεδιάδας απέναντι από την Ιθώμη. Αποτελεί στην πραγματικότητα έναν οχυρωμένο οικισμό, όπως και το Κάστρο της Καλαμάτας. Η γεωγραφική του θέση, ένα επίπεδο πλάτωμα, δεν έχει οχυρό χαρακτήρα, αλλά αποτελεί καίριο σημείο γι την επίβλεψη και τον έλεγχο της εύφορης πεδιάδας. Υπήρξε το κέντρο της δεύτερης φράγκικης καστελανίας, το δεύτερο μετά τη Γλαρέντζα δικαστικό κέντρο εκείνης της εποχής.
Η χάραξη του Κάστρου ακολουθεί τη μορφολογία του εδάφους διαμορφώνοντας ένα περίπου τραπεζιόσχημο οχυρωματικό περίβολο. Τα σωζόμενα τείχη αποτελούν μέρος μόνον της αρχικής οχύρωσης, η οποία εκτεινόταν κατά προσέγγιση σε 20 στρέμματα. Αυτή η λεπτομέρεια είναι και η βασική της διαφορά με άλλους οχυρωμένους οικισμούς όπως η Καλαμάτα και η Αρκαδία, καθώς φαίνεται ότι σχεδιάστηκε εξ αρχής με μεγάλη έκταση και ιδιαίτερα φροντισμένες οχυρώσεις. Το τείχος είναι κατακόρυφο, δεν ξεπερνά σε πάχος το ένα μέτρο, ενώ διαθέτει μια ζώνη άμυνας με επάλξεις και περίδρομο, ο οποίος εδράζεται σε τυφλές οξυκόρυφες καμάρες, οχυρωματική τεχνική που είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Το τείχος ενισχύεται ανά τακτά διαστήματα με πύργους διαφόρων σχημάτων, από τους οποίους σώζονται ένας κυκλικός, δυο τετράπλευροι, ένας πεντάπλευρος και στους οποίους σώζονται τοξοθυρίδες στον τύπο της απλής κάθετης σχισμής.
Κάστρο Λατζουνάτου
Γνωστό και ως Κάστρο Λαντζουνάτου ή Παλιόκαστρο. Δεσπόζει σε στρατηγικό σημείο που επιτρέπει την εποπτεία της μεσσηνιακής πεδιάδας και των βουνών της Αρκαδίας και της Τριφυλίας. Στις πηγές αναφέρεται ως Salauro vei S. Lauro ή Chateau S. Lauro. Η εποχή ίδρυσής του είναι αρκετά προβληματική. Μάλλον πρέπει να χρονολογηθεί στο τέλος του 13ου ή στις αρχές του 14ου αιώνα. Το 1428 ανήκε στις κτήσεις του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου, ενώ το 1463 βρίσκεται υπό ενετική κατοχή.
Το σχήμα του είναι ορθογώνιο και αποτελείται από έναν περίβολο στα δυτικά και στα νότια του οποίου αναλημματικοί τοίχοι διαμορφώνουν πολλαπλά επίπεδα. Στα νοτιοδυτικά βρίσκεται η πύλη εισόδου, η οποία πλαισιώνεται από δυο συμμετρικούς πύργους. Στο εσωτερικό του περίβολου σώζεται επιβλητικό διώροφο καμαροσκέπαστο κτίσμα, που πιθανόν διαιρείται σε αίθουσες. Τρία ανοίγματα του δυτικού τοίχου φέρουν οπές για κάγκελα, γεγονός που υποδηλώνει τη χρήση του ως φυλακής σε άγνωστη εποχή.
Από τον κατάλογο φέουδων του Μορέως του 1377 που αναφέρεται στη βασίλισσα της Νάπολης Giovanna I (πριγκίπισσα της Αχαΐας από το 1370 έως το 1373), αναφέρεται ως φέουδο του Sancto Salvatore. Ως μέρος των κτήσεως της στην Πελοπόννησο το 1376 έως και το 1381 το κάστρο περνάει υπό καθεστώς ενεχυρίας στο τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών. Ως φράγκικο φέουδο αναφέρεται και στον κατάλογο του 1391 που συντάχθηκε για τον Πρίγκιπα Amedeo της Σαβοϊας. Το 1463 το Κάστρο καταλαμβάνεται από τους Ενετούς, την ίδια χρονιά που περνάει υπό τουρκική κατοχή το Κάστρο της Καλαμάτας. Το 1467 ως ερειπωμένο και κατεστραμμένο περνάει στα χέρια των Τούρκων.
Γνωστό και ως Κάστρο Λαντζουνάτου ή Παλιόκαστρο. Δεσπόζει σε στρατηγικό σημείο που επιτρέπει την εποπτεία της μεσσηνιακής πεδιάδας και των βουνών της Αρκαδίας και της Τριφυλίας. Στις πηγές αναφέρεται ως Salauro vei S. Lauro ή Chateau S. Lauro. Η εποχή ίδρυσής του είναι αρκετά προβληματική. Μάλλον πρέπει να χρονολογηθεί στο τέλος του 13ου ή στις αρχές του 14ου αιώνα. Το 1428 ανήκε στις κτήσεις του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου, ενώ το 1463 βρίσκεται υπό ενετική κατοχή.
Το σχήμα του είναι ορθογώνιο και αποτελείται από έναν περίβολο στα δυτικά και στα νότια του οποίου αναλημματικοί τοίχοι διαμορφώνουν πολλαπλά επίπεδα. Στα νοτιοδυτικά βρίσκεται η πύλη εισόδου, η οποία πλαισιώνεται από δυο συμμετρικούς πύργους. Στο εσωτερικό του περίβολου σώζεται επιβλητικό διώροφο καμαροσκέπαστο κτίσμα, που πιθανόν διαιρείται σε αίθουσες. Τρία ανοίγματα του δυτικού τοίχου φέρουν οπές για κάγκελα, γεγονός που υποδηλώνει τη χρήση του ως φυλακής σε άγνωστη εποχή.
Από τον κατάλογο φέουδων του Μορέως του 1377 που αναφέρεται στη βασίλισσα της Νάπολης Giovanna I (πριγκίπισσα της Αχαΐας από το 1370 έως το 1373), αναφέρεται ως φέουδο του Sancto Salvatore. Ως μέρος των κτήσεως της στην Πελοπόννησο το 1376 έως και το 1381 το κάστρο περνάει υπό καθεστώς ενεχυρίας στο τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών. Ως φράγκικο φέουδο αναφέρεται και στον κατάλογο του 1391 που συντάχθηκε για τον Πρίγκιπα Amedeo της Σαβοϊας. Το 1463 το Κάστρο καταλαμβάνεται από τους Ενετούς, την ίδια χρονιά που περνάει υπό τουρκική κατοχή το Κάστρο της Καλαμάτας. Το 1467 ως ερειπωμένο και κατεστραμμένο περνάει στα χέρια των Τούρκων.
Κάστρο Λεύκτρου
Στην Ακρόπολη των αρχαίων Λεύκτρων σώζονται υπολείμματα του φράγκικου κάστρου που έχτισε ο Γουλιέλμος Βιλεαρδουΐνος το 1250 μ.Χ. Το κάστρο του Λεύκτρου ή Beaufort (ωραίο κάστρο) βρίσκεται σε λόφο μεταξύ της Στούπας και του Λεύκτρου, έχει αυγοειδές σχήμα με περίμετρο 300μ. και διακρινόταν τόσο για την άρτια οχύρωση, όσο και για την ωραιότητά του. Παραχωρήθηκε στους Βυζαντινούς το 1262, ως αντάλλαγμα για την απελευθέρωση του αιχμαλώτου Γουλιέλμου, που αιχμαλωτίστηκε το 1259 στη μάχη της Πελαγονίας
Στην Ακρόπολη των αρχαίων Λεύκτρων σώζονται υπολείμματα του φράγκικου κάστρου που έχτισε ο Γουλιέλμος Βιλεαρδουΐνος το 1250 μ.Χ. Το κάστρο του Λεύκτρου ή Beaufort (ωραίο κάστρο) βρίσκεται σε λόφο μεταξύ της Στούπας και του Λεύκτρου, έχει αυγοειδές σχήμα με περίμετρο 300μ. και διακρινόταν τόσο για την άρτια οχύρωση, όσο και για την ωραιότητά του. Παραχωρήθηκε στους Βυζαντινούς το 1262, ως αντάλλαγμα για την απελευθέρωση του αιχμαλώτου Γουλιέλμου, που αιχμαλωτίστηκε το 1259 στη μάχη της Πελαγονίας
Κάστρο Ζαρνάτας, Σταυροπήγιο
Το Κάστρο της Ζαρνάτας, το οποίο λέγεται και αλλιώς Κάστρο του Κουμουνδουράκη, χτίστηκε από τους Τούρκους κατά τα μέσα του 17ου αιώνα. Στο Κάστρο κατέφυγε ο καπετάνιος του Σταυροπηγίου, ο Παναγιώτης Κουμουνδουράκης, τέταρτος μπέης της Μάνης το 1803, όταν καθαιρέθηκε και εναντίον του κινήθηκαν ο νέος μπέης Αντώνιος Γρηγοράκης, οι Τούρκοι και όλοι οι άλλοι καπετάνιοι της Μάνης.
Μέσα στο κάστρο της Ζαρνάτας υπήρχε αξιόλογος μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου, χτισμένος, πιθανόν, στη δεύτερη ενετική κατοχή. Ο Άγιος Νικόλαος αχρηστεύθηκε και χτίστηκε από τους ντόπιους στο μέσον του κάστρου ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, κατά το 1776.
Το Κάστρο της Ζαρνάτας, το οποίο λέγεται και αλλιώς Κάστρο του Κουμουνδουράκη, χτίστηκε από τους Τούρκους κατά τα μέσα του 17ου αιώνα. Στο Κάστρο κατέφυγε ο καπετάνιος του Σταυροπηγίου, ο Παναγιώτης Κουμουνδουράκης, τέταρτος μπέης της Μάνης το 1803, όταν καθαιρέθηκε και εναντίον του κινήθηκαν ο νέος μπέης Αντώνιος Γρηγοράκης, οι Τούρκοι και όλοι οι άλλοι καπετάνιοι της Μάνης.
Μέσα στο κάστρο της Ζαρνάτας υπήρχε αξιόλογος μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου, χτισμένος, πιθανόν, στη δεύτερη ενετική κατοχή. Ο Άγιος Νικόλαος αχρηστεύθηκε και χτίστηκε από τους ντόπιους στο μέσον του κάστρου ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, κατά το 1776.
Βάρδια (Παρατηρητήριο) Δημητρέων, Καρδαμύλη
Η Βάρδια Δημητρέων βρίσκεται στην Καρδαμύλη και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνη προστασίας 100μέτρα γύρω του.
Κτισμένη σε χαμηλό λόφο, είναι λιθόκτιστη πυργοειδή κατασκευή ορθογωνικής κάτοψης και μικρών διαστάσεων. Η τοιχοποιία της είναι αργολιθοδομή και μόνο οι ακμές του κτίσματος είναι από λαξευμένο πωρόλιθο.
Το κτίσμα – που αποτελούσε ένα στρατιωτικό παρατηρητήριο με αμυντικό χαρακτήρα – χρονολογείται στον 18ο αιώνα.
Η Βάρδια Δημητρέων βρίσκεται στην Καρδαμύλη και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνη προστασίας 100μέτρα γύρω του.
Κτισμένη σε χαμηλό λόφο, είναι λιθόκτιστη πυργοειδή κατασκευή ορθογωνικής κάτοψης και μικρών διαστάσεων. Η τοιχοποιία της είναι αργολιθοδομή και μόνο οι ακμές του κτίσματος είναι από λαξευμένο πωρόλιθο.
Το κτίσμα – που αποτελούσε ένα στρατιωτικό παρατηρητήριο με αμυντικό χαρακτήρα – χρονολογείται στον 18ο αιώνα.
Μανιάτικοι Πύργοι
Οι πύργοι της Μάνης αποτελούν μια μοναδική στην Ελλάδα κατηγορία αρχιτεκτονικών έργων. Αποτέλεσαν για αιώνες, προμαχώνες μοναδικούς για το είδος τους, καθιστώντας τους μια υποδειγματική οχύρωση του χώρου της Μάνης. Εντυπωσιάζουν, καθώς συμπυκνώνουν με τον πιο ξεχωριστό τρόπο την ιδιαίτερη μανιάτικη αρχιτεκτονική και αποτυπώνουν στιγμές από την πολυτάραχη ζωή των εύπορων και σημαντικών τοπικών οικογενειών, προκαλώντας δέος στον επισκέπτη για την τεχνική και την αρτιότητά τους.
Οι πύργοι της Μάνης αποτελούν μια μοναδική στην Ελλάδα κατηγορία αρχιτεκτονικών έργων. Αποτέλεσαν για αιώνες, προμαχώνες μοναδικούς για το είδος τους, καθιστώντας τους μια υποδειγματική οχύρωση του χώρου της Μάνης. Εντυπωσιάζουν, καθώς συμπυκνώνουν με τον πιο ξεχωριστό τρόπο την ιδιαίτερη μανιάτικη αρχιτεκτονική και αποτυπώνουν στιγμές από την πολυτάραχη ζωή των εύπορων και σημαντικών τοπικών οικογενειών, προκαλώντας δέος στον επισκέπτη για την τεχνική και την αρτιότητά τους.
Πύργος των Μούρτζινων – Μουσείο
Το Μουσείο του οχυρού συγκροτήματος των Τρουπάκηδων – Μούρτζινων στην Παλιά Καρδαμύλη του Δήμου Δυτικής Μάνης, αποτελεί το πρώτο μουσείο – ενημερωτικό σταθμό που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου «Δίκτυο Μουσείων Μάνης» (Γ” Κ.Π.Σ.).
Οι Τρουπάκηδες – Μούρτζινοι, ένα από τα ισχυρότερα γένη της Μάνης, εντοπίζονται στις γραπτές πηγές από το 17ο αι. και διοίκησαν την καπετανία της Ανδρούβιστας για περισσότερα από 200 χρόνια.
Το συγκρότημα αποτελείται από τρεις οχυρωματικούς περιβόλους, μέσα στους οποίους περικλείονται ο πύργος, η οχυρή κατοικία – οντάς, τα βοηθητικά κτίσματα και η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα. Εκτός από τα ίχνη μεγαλιθικής κατασκευής στη βάση των τοίχων, που μαρτυρούν μία πρωιμότερη οικοδομική φάση, ο βασικός πυρήνας του συγκροτήματος οικοδομήθηκε σε διαφορετικές φάσεις από τα τέλη του 17ου έως το 19ο αι.
Η μόνιμη έκθεση του Μουσείου στεγάζεται στην τριώροφη οχυρή κατοικία – οντά. Η έκθεση περιλαμβάνει κυρίως εποπτικό υλικό (χάρτες, γκραβούρες, σχέδια, φωτογραφίες, μακέτες) που συνοδεύεται από γενικά πληροφοριακά κείμενα στα ελληνικά και αγγλικά, σύντομες κειμενολεζάντες, χωρία εποχής, χρονολόγιο, καθώς και από μικρό αριθμό εκθεμάτων – πραγματικών αντικειμένων. Στόχος της είναι να εισάγει τον επισκέπτη της Μάνης στις κοινωνικές δομές της περιοχής και την επίδρασή τους στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του τόπου από τους υστερορωμαϊκούς – πρώιμους βυζαντινούς ως τους νεώτερους χρόνους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη φυσιογνωμία των οικισμών κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους η οποία καθορίζει μέχρι σήμερα τη φυσιογνωμία του μανιάτικου τοπίου. Από αυτήν την περίοδο σώζονται τα περισσότερα δείγματα αρχιτεκτονικής, που συνδέονται με την ιστορία του τόπου και την κοινωνική οργάνωση των Μανιατών, όπως το συγκρότημα των Τρουπάκηδων – Μούρτζινων.
Η έκθεση είναι διαρθρωμένη σε τρεις ενότητες που παρουσιάζονται στα τρία επίπεδα του πυργόσπιτου. Στο ισόγειο παρουσίαζεται εποπτικό υλικό που αφορά το οχυρό συγκρότημα: την ιστορία του, τις οικοδομικές φάσεις του, τις λειτουργίες των χώρων του, την ένταξή του στον παλιό οικισμό της Καρδαμύλης, τις εργασίες αποκατάστασης. Επίσης δίνονται πληροφορίες για την οικογένεια των Μούρτζινων.
Στον πρώτο όροφο παρουσιάζεται η οργάνωση και η φυσιογνωμία των μανιάτικων οικισμών και η εξέλιξή τους στο χρόνο από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και τα μεγαλιθικά κτίσματα μέχρι τους νεώτερους χρόνους και τις μετεπαναστατικές νεοκλασικού ύφους οικίες. Ταυτόχρονα δίδεται το ιστορικό – διοικητικό πλαίσιο της κάθε περιόδου. Επίσης παρουσιάζονται στοιχεία του ζωτικού χώρου των οικισμών (αλώνια, πεζούλες, μύλοι, στέρνες, αλυκές) και περιορισμένα εκθέματα (παλιές μανιάτικες κεραμίδες, παραδοσιακός χερόμυλος), που σχετίζονται με τις οικονομικές και επαγγελματικές δραστηριότητες των Μανιατών και τις διαδικασίες παραγωγής.
Στο δεύτερο όροφο δίνονται στοιχεία για την κοινωνική δομή των Μανιατών, δηλαδή την ιδιότυπη και αυστηρή οργάνωσή τους σε γένη, τον τρόπο που αυτή επέδρασε στο οικιστικό τους περιβάλλον και τις επιμέρους τοπικές διαφορές ανάμεσα σε Βορρά και Νότο. Επίσης παρέχονται πληροφορίες για ειδικούς τύπους αρχιτεκτονημάτων (πύργοι, πυργόσπιτα, οχυρά συγκροτήματα κ.α.), αλλά και για τους δίαυλους επικοινωνίας στην κλειστή αυτή κοινωνία (τα καλντερίμια, τα λιμάνια, τις βάρδιες, τους ναούς, τις κρήνες, τις ρούγες). Τέλος, παρουσιάζονται περιορισμένα εκθέματα (έγγραφο, παλαίτυπο, λιθανάγλυφο), που συνδέονται με τους ισχυρούς καπετάνιους της περιοχής.
Εκτός από την έκθεση στον οντά, το ίδιο το συγκρότημα λειτουργεί ως έκθεμα με την ανάδειξη των χώρων του και της ιδιαίτερης λειτουργίας τους (πύργος, σιδηρουργείο, στέρνα, λαχανόκηπος, ελαιοτριβείο, οικογενειακός ναός). Η ιδιαίτερη σημασία του Μουσείου ως συνόλου έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί ένα συνδυασμό αμυντικής κατασκευής, αρχοντικής κατοικίας και παραγωγικής μονάδας.
Το Μουσείο του οχυρού συγκροτήματος των Τρουπάκηδων – Μούρτζινων στην Παλιά Καρδαμύλη του Δήμου Δυτικής Μάνης, αποτελεί το πρώτο μουσείο – ενημερωτικό σταθμό που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου «Δίκτυο Μουσείων Μάνης» (Γ” Κ.Π.Σ.).
Οι Τρουπάκηδες – Μούρτζινοι, ένα από τα ισχυρότερα γένη της Μάνης, εντοπίζονται στις γραπτές πηγές από το 17ο αι. και διοίκησαν την καπετανία της Ανδρούβιστας για περισσότερα από 200 χρόνια.
Το συγκρότημα αποτελείται από τρεις οχυρωματικούς περιβόλους, μέσα στους οποίους περικλείονται ο πύργος, η οχυρή κατοικία – οντάς, τα βοηθητικά κτίσματα και η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα. Εκτός από τα ίχνη μεγαλιθικής κατασκευής στη βάση των τοίχων, που μαρτυρούν μία πρωιμότερη οικοδομική φάση, ο βασικός πυρήνας του συγκροτήματος οικοδομήθηκε σε διαφορετικές φάσεις από τα τέλη του 17ου έως το 19ο αι.
Η μόνιμη έκθεση του Μουσείου στεγάζεται στην τριώροφη οχυρή κατοικία – οντά. Η έκθεση περιλαμβάνει κυρίως εποπτικό υλικό (χάρτες, γκραβούρες, σχέδια, φωτογραφίες, μακέτες) που συνοδεύεται από γενικά πληροφοριακά κείμενα στα ελληνικά και αγγλικά, σύντομες κειμενολεζάντες, χωρία εποχής, χρονολόγιο, καθώς και από μικρό αριθμό εκθεμάτων – πραγματικών αντικειμένων. Στόχος της είναι να εισάγει τον επισκέπτη της Μάνης στις κοινωνικές δομές της περιοχής και την επίδρασή τους στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του τόπου από τους υστερορωμαϊκούς – πρώιμους βυζαντινούς ως τους νεώτερους χρόνους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη φυσιογνωμία των οικισμών κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους η οποία καθορίζει μέχρι σήμερα τη φυσιογνωμία του μανιάτικου τοπίου. Από αυτήν την περίοδο σώζονται τα περισσότερα δείγματα αρχιτεκτονικής, που συνδέονται με την ιστορία του τόπου και την κοινωνική οργάνωση των Μανιατών, όπως το συγκρότημα των Τρουπάκηδων – Μούρτζινων.
Η έκθεση είναι διαρθρωμένη σε τρεις ενότητες που παρουσιάζονται στα τρία επίπεδα του πυργόσπιτου. Στο ισόγειο παρουσίαζεται εποπτικό υλικό που αφορά το οχυρό συγκρότημα: την ιστορία του, τις οικοδομικές φάσεις του, τις λειτουργίες των χώρων του, την ένταξή του στον παλιό οικισμό της Καρδαμύλης, τις εργασίες αποκατάστασης. Επίσης δίνονται πληροφορίες για την οικογένεια των Μούρτζινων.
Στον πρώτο όροφο παρουσιάζεται η οργάνωση και η φυσιογνωμία των μανιάτικων οικισμών και η εξέλιξή τους στο χρόνο από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και τα μεγαλιθικά κτίσματα μέχρι τους νεώτερους χρόνους και τις μετεπαναστατικές νεοκλασικού ύφους οικίες. Ταυτόχρονα δίδεται το ιστορικό – διοικητικό πλαίσιο της κάθε περιόδου. Επίσης παρουσιάζονται στοιχεία του ζωτικού χώρου των οικισμών (αλώνια, πεζούλες, μύλοι, στέρνες, αλυκές) και περιορισμένα εκθέματα (παλιές μανιάτικες κεραμίδες, παραδοσιακός χερόμυλος), που σχετίζονται με τις οικονομικές και επαγγελματικές δραστηριότητες των Μανιατών και τις διαδικασίες παραγωγής.
Στο δεύτερο όροφο δίνονται στοιχεία για την κοινωνική δομή των Μανιατών, δηλαδή την ιδιότυπη και αυστηρή οργάνωσή τους σε γένη, τον τρόπο που αυτή επέδρασε στο οικιστικό τους περιβάλλον και τις επιμέρους τοπικές διαφορές ανάμεσα σε Βορρά και Νότο. Επίσης παρέχονται πληροφορίες για ειδικούς τύπους αρχιτεκτονημάτων (πύργοι, πυργόσπιτα, οχυρά συγκροτήματα κ.α.), αλλά και για τους δίαυλους επικοινωνίας στην κλειστή αυτή κοινωνία (τα καλντερίμια, τα λιμάνια, τις βάρδιες, τους ναούς, τις κρήνες, τις ρούγες). Τέλος, παρουσιάζονται περιορισμένα εκθέματα (έγγραφο, παλαίτυπο, λιθανάγλυφο), που συνδέονται με τους ισχυρούς καπετάνιους της περιοχής.
Εκτός από την έκθεση στον οντά, το ίδιο το συγκρότημα λειτουργεί ως έκθεμα με την ανάδειξη των χώρων του και της ιδιαίτερης λειτουργίας τους (πύργος, σιδηρουργείο, στέρνα, λαχανόκηπος, ελαιοτριβείο, οικογενειακός ναός). Η ιδιαίτερη σημασία του Μουσείου ως συνόλου έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί ένα συνδυασμό αμυντικής κατασκευής, αρχοντικής κατοικίας και παραγωγικής μονάδας.
Ο Πύργος των Καπετανάκηδων
Ο Πύργος των Καπετανάκηδων ή Κάστρο των Καπετανάκηδων όπως αναφέρεται, βρίσκεται στο χωριό Χαραυγή στα Σωτηριάνικα. Οι Καπετανάκηδες ήταν μια από τις μανιάτικες οικογένειες που σαν οπλαρχηγοί που ήταν, ξεκίνησαν και συνέχισαν τον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων το 1821 κατά των κατακτητών τους.
Το κτίσμα είναι του 1795, αποτελεί ένα είδος μικρού, ιδιωτικού κάστρου της οικογένειας των Καπετανάκηδων και τυπικό δείγμα της ιδιότυπης μανιάτικης κοινωνικής και αρχιτεκτονικής παράδοσης, το οποίο εξυπηρετούσε – κυρίως – σκοπούς παρατήρησης της ευρύτερης περιοχής.
Το κτίσμα είναι τραπεζιόσχημο στην κάτοψη, ακολουθώντας τη διαμόρφωση του εδάφους, διαθέτει τρεις ορόφους και περιβάλλεται από κυκλικούς πυργίσκους, οι οποίοι συμπληρώνουν κατάλληλα την επιβλητική μορφή του. Ο οχυρωμένος περίβολος με συνολικό πλάτος 60 εκατοστά και πάνω από εκατό πολεμίστρες, ενισχύεται στις τρεις γωνίες με προεξέχοντες πύργους. Οι πύργοι παρουσιάζουν κατασκευαστικά στοιχεία αμυντικού χαρακτήρα, όπως καταχύστρες και κλουβιά.
Στην ανατολική πλευρά βρίσκεται η τοξωτή πύλη εισόδου. Μπαίνοντας από την πύλη στα δεξιά μας βρίσκεται ο μεγαλύτερος πύργος του συγκροτήματος που είναι ο κύριος Πύργος των Καπετανάκηδων, στον οποίο μπορείς να ανέβεις και να δεις όλο το κάστρο και όλο τον Μεσσηνιακό κόλπο. Στα αριστερά της εισόδου υπάρχει ένας κυκλικός πύργος κοντύτερος. Τα δύο δρομικά κτίσματα της βόρειας και δυτικής πλευράς χρησίμευαν ως χώροι κατοικίας με βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους.
Στην εσωτερική αυλή σε επαφή με τον κυκλικό πύργο – και όπως και σε κάθε ανάλογο κτίσμα της εποχής – δεν λείπει η μικρή εκκλησία, μονόκλιτη ξυλόστεγη και αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία.
Στον κεντρικό περίβολο βλέπεις και τα λιθόκτιστα στόμια από δυο υπόγειες δεξαμενές που μάζευαν το βρόχινο νερό για την ύδρευση του φρουρίου.
Στην είσοδο του κάστρου υπάρχει ένας βεβηλωμένος τάφος που εξακολουθεί να περιέχει ανθρώπινα οστά, όπου δεν αναφέρεται κανένα στοιχείο επάνω του.
Ο Πύργος των Καπετανάκηδων ή Κάστρο των Καπετανάκηδων όπως αναφέρεται, βρίσκεται στο χωριό Χαραυγή στα Σωτηριάνικα. Οι Καπετανάκηδες ήταν μια από τις μανιάτικες οικογένειες που σαν οπλαρχηγοί που ήταν, ξεκίνησαν και συνέχισαν τον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων το 1821 κατά των κατακτητών τους.
Το κτίσμα είναι του 1795, αποτελεί ένα είδος μικρού, ιδιωτικού κάστρου της οικογένειας των Καπετανάκηδων και τυπικό δείγμα της ιδιότυπης μανιάτικης κοινωνικής και αρχιτεκτονικής παράδοσης, το οποίο εξυπηρετούσε – κυρίως – σκοπούς παρατήρησης της ευρύτερης περιοχής.
Το κτίσμα είναι τραπεζιόσχημο στην κάτοψη, ακολουθώντας τη διαμόρφωση του εδάφους, διαθέτει τρεις ορόφους και περιβάλλεται από κυκλικούς πυργίσκους, οι οποίοι συμπληρώνουν κατάλληλα την επιβλητική μορφή του. Ο οχυρωμένος περίβολος με συνολικό πλάτος 60 εκατοστά και πάνω από εκατό πολεμίστρες, ενισχύεται στις τρεις γωνίες με προεξέχοντες πύργους. Οι πύργοι παρουσιάζουν κατασκευαστικά στοιχεία αμυντικού χαρακτήρα, όπως καταχύστρες και κλουβιά.
Στην ανατολική πλευρά βρίσκεται η τοξωτή πύλη εισόδου. Μπαίνοντας από την πύλη στα δεξιά μας βρίσκεται ο μεγαλύτερος πύργος του συγκροτήματος που είναι ο κύριος Πύργος των Καπετανάκηδων, στον οποίο μπορείς να ανέβεις και να δεις όλο το κάστρο και όλο τον Μεσσηνιακό κόλπο. Στα αριστερά της εισόδου υπάρχει ένας κυκλικός πύργος κοντύτερος. Τα δύο δρομικά κτίσματα της βόρειας και δυτικής πλευράς χρησίμευαν ως χώροι κατοικίας με βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους.
Στην εσωτερική αυλή σε επαφή με τον κυκλικό πύργο – και όπως και σε κάθε ανάλογο κτίσμα της εποχής – δεν λείπει η μικρή εκκλησία, μονόκλιτη ξυλόστεγη και αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία.
Στον κεντρικό περίβολο βλέπεις και τα λιθόκτιστα στόμια από δυο υπόγειες δεξαμενές που μάζευαν το βρόχινο νερό για την ύδρευση του φρουρίου.
Στην είσοδο του κάστρου υπάρχει ένας βεβηλωμένος τάφος που εξακολουθεί να περιέχει ανθρώπινα οστά, όπου δεν αναφέρεται κανένα στοιχείο επάνω του.
Πύργος του Κουμουνδούρου
Ο Πύργος του Κουμουνδούρου με τον ενσωματωμένο ανεμόμυλο, στον οικισμό Γαρμπελιάς του χωριού Κάμπος κτισμένος (μετά το 1830) από πέτρα, έχει αμυντικό- κυρίως – χαρακτήρα.
Πρόκειται για τον Πύργο του Καπετάνιου Κουτήφαρη και αργότερα του Καπετάνιου Κουμουνδούρου ή Κουμουντουράκη (μετέπειτα Μπέη της Μάνης και προγόνου του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου), τον οποίο οι Τούρκοι πολιόρκησαν στο κάστρο, τον συνέλαβαν και τον εξόντωσαν στην Κωνσταντινούπολη. Έχει συνδέσει τη φήμη του κυρίως με το γεγονός ότι αποτέλεσε το πατρικό του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου (υπάρχει και η προτομή του), του για σειρά ετών πρωθυπουργού της Ελλάδος, κατά τα μετα-επαναστατικά χρόνια.
Δίπλα στον πύργο Κουμουνδούρου βρίσκεται ο Μυκηναϊκός θολωτός τάφος του Μαχάονα (γιος του Ασκληπιού) του 1250 π.Χ, καθώς και το Κάστρο της Ζαρνάτας.
Ο Πύργος του Κουμουνδούρου με τον ενσωματωμένο ανεμόμυλο, στον οικισμό Γαρμπελιάς του χωριού Κάμπος κτισμένος (μετά το 1830) από πέτρα, έχει αμυντικό- κυρίως – χαρακτήρα.
Πρόκειται για τον Πύργο του Καπετάνιου Κουτήφαρη και αργότερα του Καπετάνιου Κουμουνδούρου ή Κουμουντουράκη (μετέπειτα Μπέη της Μάνης και προγόνου του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου), τον οποίο οι Τούρκοι πολιόρκησαν στο κάστρο, τον συνέλαβαν και τον εξόντωσαν στην Κωνσταντινούπολη. Έχει συνδέσει τη φήμη του κυρίως με το γεγονός ότι αποτέλεσε το πατρικό του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου (υπάρχει και η προτομή του), του για σειρά ετών πρωθυπουργού της Ελλάδος, κατά τα μετα-επαναστατικά χρόνια.
Δίπλα στον πύργο Κουμουνδούρου βρίσκεται ο Μυκηναϊκός θολωτός τάφος του Μαχάονα (γιος του Ασκληπιού) του 1250 π.Χ, καθώς και το Κάστρο της Ζαρνάτας.
Πύργος του Κιτρινιάρη-Ξανθέα
Ο Πύργος του Κιτρινιάρη-Ξανθέα βρίσκεται πάνω σε ένα χαρακτηριστικό ύψωμα των βράχων και σε υψόμετρο 700μέτρων στα όρια του Εξωχωρίου. Ο πύργος αποτελεί ένα τυπικό δείγμα οχυρωμένης κατοικίας (πυργόσπιτου) του 18ου αιώνα. Όταν η περιοχή έσφυζε από ζωή και η διακίνηση των ανθρώπων γινόταν πεζή και με ζώα, ο πύργος – λόγω της στρατηγικής του θέσης – έλεγχε τις διαβάσεις και δέσποζε της χαράδρας.
Είναι κτισμένος με αργούς λίθους από ντόπιο ασβεστολιθικό πέτρωμα, με μερική χρήση ημιλαξευτών λίθων στα ανοίγματα. Στη σημερινή του μορφή αποτελείται από ένα τριώροφο πύργο, τετράγωνης σχεδόν κάτοψης και ένα διώροφο πρόκτισμα, ορθογωνικής κάτοψης. Τα πατώματα ανάμεσα στους ορόφους ήταν ξύλινα, ενώ η κάλυψη γινόταν με ξύλινη δίρριχτη στέγη, η οποία δεν σώζεται σήμερα.
Διαθέτει τρεις ορόφους με αρκετές πολεμότρυπες στις τέσσερις πλευρές του. Τα παράθυρα σε σχήμα καμάρας, ο μαντρότοιχος και η τοξωτή του θύρα συμπληρώνουν το ιστορικό αυτό κτίριο που αποτελεί ενδιαφέρον δείγμα της προεπαναστατικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της Μάνης.
Ο Πύργος του Κιτρινιάρη-Ξανθέα βρίσκεται πάνω σε ένα χαρακτηριστικό ύψωμα των βράχων και σε υψόμετρο 700μέτρων στα όρια του Εξωχωρίου. Ο πύργος αποτελεί ένα τυπικό δείγμα οχυρωμένης κατοικίας (πυργόσπιτου) του 18ου αιώνα. Όταν η περιοχή έσφυζε από ζωή και η διακίνηση των ανθρώπων γινόταν πεζή και με ζώα, ο πύργος – λόγω της στρατηγικής του θέσης – έλεγχε τις διαβάσεις και δέσποζε της χαράδρας.
Είναι κτισμένος με αργούς λίθους από ντόπιο ασβεστολιθικό πέτρωμα, με μερική χρήση ημιλαξευτών λίθων στα ανοίγματα. Στη σημερινή του μορφή αποτελείται από ένα τριώροφο πύργο, τετράγωνης σχεδόν κάτοψης και ένα διώροφο πρόκτισμα, ορθογωνικής κάτοψης. Τα πατώματα ανάμεσα στους ορόφους ήταν ξύλινα, ενώ η κάλυψη γινόταν με ξύλινη δίρριχτη στέγη, η οποία δεν σώζεται σήμερα.
Διαθέτει τρεις ορόφους με αρκετές πολεμότρυπες στις τέσσερις πλευρές του. Τα παράθυρα σε σχήμα καμάρας, ο μαντρότοιχος και η τοξωτή του θύρα συμπληρώνουν το ιστορικό αυτό κτίριο που αποτελεί ενδιαφέρον δείγμα της προεπαναστατικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της Μάνης.
Πύργος του Δουράκη
Ο Πύργος του Δουράκη βρίσκεται στην Καστανέα και έχει συνδέσει τη φήμη του με το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, καθώς εκεί είχε βρει καταφύγιο κατά το διωγμό των κλεφτών (1803 – 1806).
Πρόκειται για έναν πολυώροφο πύργο του 18ου αιώνα, ο οποίος αντικατοπτρίζει την παραδοσιακή μανιάτικη αρχιτεκτονική, εμπλουτισμένη με γραφικές καταχύστρες και αμυντικές πολεμότρυπες. Αποτέλεσε κατοικία του θρυλικού καπετάν Δουράκη της Καστανιάς και ξεχωρίζει για τους τέσσερις πυργίσκους, κυκλικού σχήματος.
Ο Πύργος του Δουράκη βρίσκεται στην Καστανέα και έχει συνδέσει τη φήμη του με το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, καθώς εκεί είχε βρει καταφύγιο κατά το διωγμό των κλεφτών (1803 – 1806).
Πρόκειται για έναν πολυώροφο πύργο του 18ου αιώνα, ο οποίος αντικατοπτρίζει την παραδοσιακή μανιάτικη αρχιτεκτονική, εμπλουτισμένη με γραφικές καταχύστρες και αμυντικές πολεμότρυπες. Αποτέλεσε κατοικία του θρυλικού καπετάν Δουράκη της Καστανιάς και ξεχωρίζει για τους τέσσερις πυργίσκους, κυκλικού σχήματος.
Πύργος του Πατριαρχέα
Ο Πύργος του Πατριαρχέα –χαρακτηρισμένος ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο – βρίσκεται στο Προσήλιο και εντάσσεται και αυτός με τη σειρά του στη γνωστή παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μάνης. Με περίπου τετράγωνη κάτοψη, είναι ένα κτίσμα μεγάλου ύψους, κατασκευασμένο από τοπικούς λίθους σε τρία ή τέσσερα διαφορετικά επίπεδα. Ο αμυντικός – κυρίως – χαρακτήρας του πύργου και τα παράθυρά του, προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία σχετικά με την ταραγμένη –ιστορικά- περιοχή και τους μακρόχρονους αγώνες της.
Ο Πύργος του Πατριαρχέα –χαρακτηρισμένος ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο – βρίσκεται στο Προσήλιο και εντάσσεται και αυτός με τη σειρά του στη γνωστή παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μάνης. Με περίπου τετράγωνη κάτοψη, είναι ένα κτίσμα μεγάλου ύψους, κατασκευασμένο από τοπικούς λίθους σε τρία ή τέσσερα διαφορετικά επίπεδα. Ο αμυντικός – κυρίως – χαρακτήρας του πύργου και τα παράθυρά του, προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία σχετικά με την ταραγμένη –ιστορικά- περιοχή και τους μακρόχρονους αγώνες της.
Πύργος Καπιτσίνου
Ο πύργος βρίσκεται στον παραδοσιακό οικισμό Λαγκάδα της βορειοδυτικής Μάνης.
Κτισμένος τον 19ο αιώνα, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα πενταόροφου πολεμόπυργου προεπαναστατικής περιόδου. Χαρακτηρίζεται από λιτότητα στη μορφολογία, τετράγωνη μονόχωρη κάτοψη, μικρά ανοίγματα, από μία κύρια τοξωτή είσοδο που προστατεύεται από δύο ντουφεκίστρες ένθεν και ένθεν και από τον πολεμικό εξοπλισμό του, με πολλές ντουφεκίστρες σε όλους τους ορόφους και σε διάφορα ύψη, τα τέσσερα κυλινδρικά γωνιακά κλουβιά και το ορθογωνικό κλουβί στο μέσο της ανατολικής πλευράς του παραπέτου του δώματος. Οι όροφοι χωρίζονται με δύο πέτρινους θόλους (στη τρίτη και στην τελευταία στάθμη) και με τρία ξύλινα πατώματα στις υπόλοιπες στάθμες. Ο πύργος καλυπτόταν με δώμα περιτειχισμένο από ψηλό στηθαίο (παραπέτο) ύψους 2,40μ. ώστε να είναι προστατευμένοι οι πολεμιστές. Μοναδικά διακοσμητικά, το απλό λίθινο ζωνάρι στο μέσο του στηθαίου του δώματος και ένα χάραγμα πλοίου στο επίχρισμα της νότια όψης, στο ύψος της τέταρτης στάθμης.
Ο πύργος βρίσκεται στον παραδοσιακό οικισμό Λαγκάδα της βορειοδυτικής Μάνης.
Κτισμένος τον 19ο αιώνα, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα πενταόροφου πολεμόπυργου προεπαναστατικής περιόδου. Χαρακτηρίζεται από λιτότητα στη μορφολογία, τετράγωνη μονόχωρη κάτοψη, μικρά ανοίγματα, από μία κύρια τοξωτή είσοδο που προστατεύεται από δύο ντουφεκίστρες ένθεν και ένθεν και από τον πολεμικό εξοπλισμό του, με πολλές ντουφεκίστρες σε όλους τους ορόφους και σε διάφορα ύψη, τα τέσσερα κυλινδρικά γωνιακά κλουβιά και το ορθογωνικό κλουβί στο μέσο της ανατολικής πλευράς του παραπέτου του δώματος. Οι όροφοι χωρίζονται με δύο πέτρινους θόλους (στη τρίτη και στην τελευταία στάθμη) και με τρία ξύλινα πατώματα στις υπόλοιπες στάθμες. Ο πύργος καλυπτόταν με δώμα περιτειχισμένο από ψηλό στηθαίο (παραπέτο) ύψους 2,40μ. ώστε να είναι προστατευμένοι οι πολεμιστές. Μοναδικά διακοσμητικά, το απλό λίθινο ζωνάρι στο μέσο του στηθαίου του δώματος και ένα χάραγμα πλοίου στο επίχρισμα της νότια όψης, στο ύψος της τέταρτης στάθμης.
Πύργος Χρηστέα
Στο κέντρο του χωριού του Αγίου Δημητρίου δεσπόζει επιβλητικά ο πύργος του καπετάν Χριστόδουλου Χρηστέα, οπλαρχηγού της περιοχής, ο οποίος με τα παλικάρια του συμμετείχε στην απελευθέρωση της Καλαμάτας.
Στο κέντρο του χωριού του Αγίου Δημητρίου δεσπόζει επιβλητικά ο πύργος του καπετάν Χριστόδουλου Χρηστέα, οπλαρχηγού της περιοχής, ο οποίος με τα παλικάρια του συμμετείχε στην απελευθέρωση της Καλαμάτας.
Πύργος Οικονομέα
Ο Πύργος Οικονομέα στον οικισμό Λαγκάδα, αποτελεί κτίσμα του 1757 και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, με ζώνη προστασίας 5μ. γύρω του, διότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της κυριαρχίας των πύργων στη Μάνη και της τοπικής μανιάτικης αρχιτεκτονικής. Ο Πύργος είναι τετράπλευρος και τριώροφος. Οι τοίχοι του είναι διάτρητοι από πολεμότρυπες. Παράθυρα με τοξωτά πλαίσια βρίσκονταν κυρίως στον πάνω όροφο, ενώ στη Δυτική πλευρά υπάρχει λιακωτό με πέτρινη σκάλα που οδηγεί στο εσωτερικό του πύργου μέσω μιας μικρής τοξωτής πόρτας.
Ο Πύργος Οικονομέα στον οικισμό Λαγκάδα, αποτελεί κτίσμα του 1757 και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, με ζώνη προστασίας 5μ. γύρω του, διότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της κυριαρχίας των πύργων στη Μάνη και της τοπικής μανιάτικης αρχιτεκτονικής. Ο Πύργος είναι τετράπλευρος και τριώροφος. Οι τοίχοι του είναι διάτρητοι από πολεμότρυπες. Παράθυρα με τοξωτά πλαίσια βρίσκονταν κυρίως στον πάνω όροφο, ενώ στη Δυτική πλευρά υπάρχει λιακωτό με πέτρινη σκάλα που οδηγεί στο εσωτερικό του πύργου μέσω μιας μικρής τοξωτής πόρτας.
Πύργος Κετσέα
Βρίσκεται στους Κάτω Δολούς και πρόκειται για – σχεδόν – τετράγωνο πολεμόπυργο, του οποίου σήμερα σώζεται μόνο η βάση. Η τοιχοποιία του Πύργου αποτελείται από αργούς λίθους με συνδετικό ασβεστοκονίαμα, ενώ σποραδικά παρεμβάλλονται θραύσματα κεραμιδιών. Στις ακμές του κτίσματος έχουν χρησιμοποιηθεί λαξευμένοι λίθοι, ενώ περισσότερο επιμελημένη είναι η νότια όψη, στην τοιχοποιία της οποίας έχουν χρησιμοποιηθεί ημιλαξευτοί λίθοι.
Τον Πύργο Κετσέα επισκέφθηκε η γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μορέως, ενώ σύμφωνα με την προφορική παράδοση των κατοίκων εκεί είχε, επίσης, φιλοξενηθεί πριν την Επανάσταση ο Χριστόφορος Περραιβός, απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας.
Ο προαναφερόμενος πολεμόπυργος, κτίσμα του τέλους της Τουρκοκρατίας, αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ιστορίας του οικισμού των Δολών κατά την προεπαναστατική περίοδο.
Βρίσκεται στους Κάτω Δολούς και πρόκειται για – σχεδόν – τετράγωνο πολεμόπυργο, του οποίου σήμερα σώζεται μόνο η βάση. Η τοιχοποιία του Πύργου αποτελείται από αργούς λίθους με συνδετικό ασβεστοκονίαμα, ενώ σποραδικά παρεμβάλλονται θραύσματα κεραμιδιών. Στις ακμές του κτίσματος έχουν χρησιμοποιηθεί λαξευμένοι λίθοι, ενώ περισσότερο επιμελημένη είναι η νότια όψη, στην τοιχοποιία της οποίας έχουν χρησιμοποιηθεί ημιλαξευτοί λίθοι.
Τον Πύργο Κετσέα επισκέφθηκε η γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μορέως, ενώ σύμφωνα με την προφορική παράδοση των κατοίκων εκεί είχε, επίσης, φιλοξενηθεί πριν την Επανάσταση ο Χριστόφορος Περραιβός, απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας.
Ο προαναφερόμενος πολεμόπυργος, κτίσμα του τέλους της Τουρκοκρατίας, αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ιστορίας του οικισμού των Δολών κατά την προεπαναστατική περίοδο.
Τα πυργόσπιτα της Μάνης
Σε ταραγμένες ιστορικές περιόδους το άγριο τοπίο της Μάνης έγινε καταφύγιο και ορμητήριο ανθρώπων, οι οποίοι, κάτω από σκληρές συνθήκες, δημιούργησαν μια αρχιτεκτονική, που εξυπηρετούσε τις αμυντικές ανάγκες τους. Οι Μανιάτες, ζώντας συχνά στο περιθώριο του νόμου, οργανώθηκαν σε μικρές κλειστές κοινότητες και η ζωή τους ήταν οργανωμένη σε οικισμούς με σημείο αναφοράς τους πολεμόπυργους, απ’όπου έλεγχαν τις γύρω εκτάσεις. Αυτά τα εντυπωσιακά κτίσματα, που προσδίδουν ένα μοναδικό ύφος στο τοπίο, τα απαντά κανείς ακόμα και σήμερα σε ολόκληρη την περιοχή της Μάνης.
Σε ταραγμένες ιστορικές περιόδους το άγριο τοπίο της Μάνης έγινε καταφύγιο και ορμητήριο ανθρώπων, οι οποίοι, κάτω από σκληρές συνθήκες, δημιούργησαν μια αρχιτεκτονική, που εξυπηρετούσε τις αμυντικές ανάγκες τους. Οι Μανιάτες, ζώντας συχνά στο περιθώριο του νόμου, οργανώθηκαν σε μικρές κλειστές κοινότητες και η ζωή τους ήταν οργανωμένη σε οικισμούς με σημείο αναφοράς τους πολεμόπυργους, απ’όπου έλεγχαν τις γύρω εκτάσεις. Αυτά τα εντυπωσιακά κτίσματα, που προσδίδουν ένα μοναδικό ύφος στο τοπίο, τα απαντά κανείς ακόμα και σήμερα σε ολόκληρη την περιοχή της Μάνης.
... άλλα ιστορικά μνημεία
Οι Τάφοι των Διόσκουρων, Καρδαμύλη
Οι τάφοι των Διόσκουρων, του Κάστορα και του Πολυδεύκη, των μυθικών παιδιών της Λήδας – βασίλισσας της Σπάρτης και του Δία – πατέρα των θεών, βρίσκονται – σύμφωνα με την περιγραφή του Στράβωνα – λαξευμένοι σε έναν βράχο, στην περιοχή της Καρδαμύλης.
Οι επισκέπτες που θα θελήσουν να δουν σήμερα τους τάφους, πρέπει να ακολουθήσουν το μονοπάτι από την Παλαιά Καρδαμύλη προς την περιοχή της Αγίας Σοφίας. Μετά από διαδρομή περίπου δέκα λεπτών, θα προσεγγίσουν δύο τάφους που είναι λαξευμένοι στο βράχο.
Δεν επιτρέπεται η είσοδος στο εσωτερικό των τάφων.
Οι τάφοι των Διόσκουρων, του Κάστορα και του Πολυδεύκη, των μυθικών παιδιών της Λήδας – βασίλισσας της Σπάρτης και του Δία – πατέρα των θεών, βρίσκονται – σύμφωνα με την περιγραφή του Στράβωνα – λαξευμένοι σε έναν βράχο, στην περιοχή της Καρδαμύλης.
Οι επισκέπτες που θα θελήσουν να δουν σήμερα τους τάφους, πρέπει να ακολουθήσουν το μονοπάτι από την Παλαιά Καρδαμύλη προς την περιοχή της Αγίας Σοφίας. Μετά από διαδρομή περίπου δέκα λεπτών, θα προσεγγίσουν δύο τάφους που είναι λαξευμένοι στο βράχο.
Δεν επιτρέπεται η είσοδος στο εσωτερικό των τάφων.
Μονοπάτι Μπίλιοβο
Το Μονοπάτι Μπίλιοβο, κτισμένο με προσωπική εργασία των κατοίκων της περιοχής, είναι το πιο αξιόλογο και καλοδιατηρημένο παραδοσιακό καλντερίμι της Μεσσηνίας.
Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1904, με σκοπό να ενώσει τα Σωτηριάνικα με το χωριό Αλτομιρά. Αποτελείται από 75 στροφές, από τις οποίες οι 30 έχουν κλίση 70%. ν της περιοχής. Η χρονολογία 1928, χαραγμένη σε μια πέτρα του μονοπατιού, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τότε ολοκληρώθηκε το έργο.
Το μονοπάτι είναι εύκολα προσβάσιμο, αφού μέχρι την αρχή του μπορεί κάποιος να πάει οδικώς. Ξεκινά στην πευκόφυτη πλαγιά πάνω από το ναό του Αγίου Νικολάου και χρειάζονται περίπου 2,5 ώρες για να το διασχίσει κάποιος.
Ανεβαίνοντας το καλντερίμι, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει την ομορφιά της φύσης και την μαγευτική θέα στο Μεσσηνιακό κόλπο. Ο Ορειβατικός Σύλλογος Καλαμάτας διοργανώνει πολύ συχνά πεζοπορίες στο μονοπάτι.
Το Μονοπάτι Μπίλιοβο, κτισμένο με προσωπική εργασία των κατοίκων της περιοχής, είναι το πιο αξιόλογο και καλοδιατηρημένο παραδοσιακό καλντερίμι της Μεσσηνίας.
Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1904, με σκοπό να ενώσει τα Σωτηριάνικα με το χωριό Αλτομιρά. Αποτελείται από 75 στροφές, από τις οποίες οι 30 έχουν κλίση 70%. ν της περιοχής. Η χρονολογία 1928, χαραγμένη σε μια πέτρα του μονοπατιού, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τότε ολοκληρώθηκε το έργο.
Το μονοπάτι είναι εύκολα προσβάσιμο, αφού μέχρι την αρχή του μπορεί κάποιος να πάει οδικώς. Ξεκινά στην πευκόφυτη πλαγιά πάνω από το ναό του Αγίου Νικολάου και χρειάζονται περίπου 2,5 ώρες για να το διασχίσει κάποιος.
Ανεβαίνοντας το καλντερίμι, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει την ομορφιά της φύσης και την μαγευτική θέα στο Μεσσηνιακό κόλπο. Ο Ορειβατικός Σύλλογος Καλαμάτας διοργανώνει πολύ συχνά πεζοπορίες στο μονοπάτι.
Νησάκι Μερόπη
Πρόκειται για ένα καταπράσινο νησί, απέναντι από την παραλία της Καρδαμύλης. Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει χαρακτηρίσει τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, που είναι ευρύτερα γνωστός ως Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου και το οχυρό συγκρότημα που βρίσκονται στο νησάκι Μερόπη ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, με ζώνη προστασίας όλη τη νήσο.
Ο Ιερός Ναός είναι μονόκλιτος, θολοσκέπαστος, και λιθόκτιστος. Σε επαφή με την εκκλησία εκτείνεται – δύο ορόφων – λιθόκτιστο κτίσμα μεγάλων διαστάσεων. Η εξωτερική πλευρά του κτίσματος καθώς και η εξωτερική πλευρά του Αγίου Νικολάου αποτελούν μέρος του τείχους, το οποίο προστατεύει το νησί.
Το οχυρό συγκρότημα τοποθετείται χρονολογικά στον 18ο αιώνα.
Πρόκειται για ένα καταπράσινο νησί, απέναντι από την παραλία της Καρδαμύλης. Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει χαρακτηρίσει τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, που είναι ευρύτερα γνωστός ως Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου και το οχυρό συγκρότημα που βρίσκονται στο νησάκι Μερόπη ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, με ζώνη προστασίας όλη τη νήσο.
Ο Ιερός Ναός είναι μονόκλιτος, θολοσκέπαστος, και λιθόκτιστος. Σε επαφή με την εκκλησία εκτείνεται – δύο ορόφων – λιθόκτιστο κτίσμα μεγάλων διαστάσεων. Η εξωτερική πλευρά του κτίσματος καθώς και η εξωτερική πλευρά του Αγίου Νικολάου αποτελούν μέρος του τείχους, το οποίο προστατεύει το νησί.
Το οχυρό συγκρότημα τοποθετείται χρονολογικά στον 18ο αιώνα.
Ανοικτό Θέατρο Μάνης
Στην Έξω ή βόρεια «αποσκιερή» Μάνη, στο Ζυγό, και συγκεκριμένα στη θέση Καμπινάρι της Πλάτσας, υψώνεται ένας λόφος, που απολήγει στην κορυφή του σε ένα ομαλό πλάτωμα που φέρει το τοπωνύμιο Κάμπος. Στο πλάτωμα αυτό δεσπόζει το διατηρητέο μνημειακό συγκρότημα της τρουλαίας τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Νικολάου, η οποία χρονολογείται στον 10ο αι. και είναι ιστορημένη με Παλαιολόγειες τοιχογραφίες του 14ου αι.
Στη δυτική πλαγιά του λόφου, χωροθετείται το Ανοικτό Θέατρο Μάνης, χωρητικότητας 1.560 θέσεων, με πρόβλεψη 10 επιπλέον θέσεων ειδικά σχεδιασμένων για άτομα με ειδικές ανάγκες.
Πηγές: www.mani.org.gr, http://listedmonuments.culture.gr/
Στην Έξω ή βόρεια «αποσκιερή» Μάνη, στο Ζυγό, και συγκεκριμένα στη θέση Καμπινάρι της Πλάτσας, υψώνεται ένας λόφος, που απολήγει στην κορυφή του σε ένα ομαλό πλάτωμα που φέρει το τοπωνύμιο Κάμπος. Στο πλάτωμα αυτό δεσπόζει το διατηρητέο μνημειακό συγκρότημα της τρουλαίας τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Νικολάου, η οποία χρονολογείται στον 10ο αι. και είναι ιστορημένη με Παλαιολόγειες τοιχογραφίες του 14ου αι.
Στη δυτική πλαγιά του λόφου, χωροθετείται το Ανοικτό Θέατρο Μάνης, χωρητικότητας 1.560 θέσεων, με πρόβλεψη 10 επιπλέον θέσεων ειδικά σχεδιασμένων για άτομα με ειδικές ανάγκες.
Πηγές: www.mani.org.gr, http://listedmonuments.culture.gr/
Το Ιστορικό Κέντρο της Καλαμάτας
Είναι το σημείο, όπου κτυπά η καρδιά της πόλης εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Στα σοκάκια του βρίσκεται κρυμμένη ολόκληρη η ιστορία της Καλαμάτας. Το Κάστρο, η Μονή Καλογραιών, ο Ναός των Αγίων Αποστόλων, ο Ναός της Υπαπαντής του Σωτήρος, πανέμορφα παλαιά κτίρια, που αναστηλώθηκαν για να εξυπηρετήσουν διάφορες ανάγκες (Αρχαιολογικό Μουσείο, Λαογραφικό Μουσείο, Δημοτική Πινακοθήκη) και η παλιά δημοτική αγορά επί της Πλατείας 23ης Μαρτίου.
Μικρά μαγαζιά, φούρνοι, μαγειρεία και παντοπωλεία, ανέγγιχτα από τον χρόνο, παπλωματάδες,μικρομπακάληδες, λευκοσιδηρουργοί, κηροπλάστες, είναι ένας ολόκληρος μικρόκοσμος που ζει και κινείται εδώ, έχοντας συνείδηση του πολιτισμού που μεταφέρει, και προσπαθώντας να κληροδοτήσει στο σήμερα τις αξίες του χθες. Πολύτιμο κομμάτι της πόλης, τόπος μνήμης όπου ο επισκέπτης ανακαλύπτει το διαχρονικό της πρόσωπο, το Ιστορικό Κέντρο είναι το κόσμημα της Καλαμάτας.
Είναι το σημείο, όπου κτυπά η καρδιά της πόλης εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Στα σοκάκια του βρίσκεται κρυμμένη ολόκληρη η ιστορία της Καλαμάτας. Το Κάστρο, η Μονή Καλογραιών, ο Ναός των Αγίων Αποστόλων, ο Ναός της Υπαπαντής του Σωτήρος, πανέμορφα παλαιά κτίρια, που αναστηλώθηκαν για να εξυπηρετήσουν διάφορες ανάγκες (Αρχαιολογικό Μουσείο, Λαογραφικό Μουσείο, Δημοτική Πινακοθήκη) και η παλιά δημοτική αγορά επί της Πλατείας 23ης Μαρτίου.
Μικρά μαγαζιά, φούρνοι, μαγειρεία και παντοπωλεία, ανέγγιχτα από τον χρόνο, παπλωματάδες,μικρομπακάληδες, λευκοσιδηρουργοί, κηροπλάστες, είναι ένας ολόκληρος μικρόκοσμος που ζει και κινείται εδώ, έχοντας συνείδηση του πολιτισμού που μεταφέρει, και προσπαθώντας να κληροδοτήσει στο σήμερα τις αξίες του χθες. Πολύτιμο κομμάτι της πόλης, τόπος μνήμης όπου ο επισκέπτης ανακαλύπτει το διαχρονικό της πρόσωπο, το Ιστορικό Κέντρο είναι το κόσμημα της Καλαμάτας.
Το Ιστορικό Κέντρο της Κυπαρισσίας
Η Κυπαρισσία έχει άριστη ρυμοτομία και διαθέτει όλες τις ανέσεις μιας σύγχρονης πόλης. Είναι αγροτικό και εμπορικό κέντρο. Η πόλη είναι χωρισμένη στην παλαιά Άνω Πόλη - η οποία έχει κηρυχθεί παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός - και στη Νέα (ή Κάτω) Πόλη, μία πρόσφατα χτισμένη περιοχή που φθάνει μέχρι την ακτή. Στην Άνω Πόλη υπάρχουν πολλά διάσπαρτα ιστορικά μνημεία που μαρτυρούν την ιστορία της, όπως το Κάστρο της Αρκαδιάς, η πλατεία της Αρκαδιάς με τον πλάτανο και τις Κρήνες στην είσοδο του κάστρου, τα Δημόσια Λουτρά (χαμάμ), τα καλντερίμια κ.α. Η Κάτω Πόλη είναι μία σύγχρονη πόλη με ελάχιστα παραδοσιακά στοιχεία.
Η Κυπαρισσία έχει άριστη ρυμοτομία και διαθέτει όλες τις ανέσεις μιας σύγχρονης πόλης. Είναι αγροτικό και εμπορικό κέντρο. Η πόλη είναι χωρισμένη στην παλαιά Άνω Πόλη - η οποία έχει κηρυχθεί παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός - και στη Νέα (ή Κάτω) Πόλη, μία πρόσφατα χτισμένη περιοχή που φθάνει μέχρι την ακτή. Στην Άνω Πόλη υπάρχουν πολλά διάσπαρτα ιστορικά μνημεία που μαρτυρούν την ιστορία της, όπως το Κάστρο της Αρκαδιάς, η πλατεία της Αρκαδιάς με τον πλάτανο και τις Κρήνες στην είσοδο του κάστρου, τα Δημόσια Λουτρά (χαμάμ), τα καλντερίμια κ.α. Η Κάτω Πόλη είναι μία σύγχρονη πόλη με ελάχιστα παραδοσιακά στοιχεία.
Λαογραφία, Τέχνες, Γράμματα
Η μακρόχρονη σχέση των Μεσσηνίων με τον πολιτισμό, σε συνδυασμό με το κοσμοπολίτικο πνεύμα τους και την αφοσίωση τους στις πατροπαράδοτες ενασχολήσεις, συνέβαλλε στο να διατηρούν ζωντανά όσα τους παραδόθηκαν αλλά και να αγκαλιάζουν κάθε τι νέο.
Ένα σημαντικό κεφάλαιο της πολιτιστικής ζωής της Μεσσηνίας είναι οι γιορτές, που προσελκύουν μεγάλο αριθμό επισκεπτών, τη ζωντανεύουν όλο το χρόνο και της φτιάχνουν το κέφι. Ξεκινώντας από τις θρησκευτικές γιορτές και τις τοπικές επετείους, τα πανηγύρια σε υπαίθριους χώρους με φαγοπότι και μουσική, μέχρι μερικές σπάνιες παραδοσιακές γιορτές όπως το καρναβάλι της Νέδουσας, η Μεσσηνία βάζει συχνά τα καλά της και γιορτάζει. Αξιόλογες είναι επίσης και οι εκδηλώσεις, που έχουν σχέση με παραδόσεις, έθιμα ή με τη φύση και τη σύνδεσή της με την τοπική παραγωγή και τα αγροτικά προϊόντα του τόπου.
Μεσσήνιοι λογοτέχνες, ποιητές, καλλιτέχνες και διανοούμενοι
Ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης, ο τελευταίος των Βυζαντινών Σίμων Καράς, ο περίφημος αγιογράφος και πεζογράφος Φώτης Κόντογλου, η ποιήτρια του πάθους και του έρωτα Μαρία Πολυδούρη, ο συγγραφέας της «Μεθυσμένης Πολιτείας» Σωτήρης Πατατζής, η μυθιστοριογράφος Ιωάννα Καρατζαφέρη, ο ποιητής του «περιθωρίου» Μιχάλης Κατσαρός, ο μεγαλύτερος «αντιπολεμικός» συγγραφέας Όμηρος Πέλλας, ο «μεσσηνιολόγος» Μίμης Φερέτος, ο παθιασμένος οραματιστής Παναγιώτης Φωτέας, ο ποιητής του ερωτικού νόστου Γ. Μαρκόπουλος, ο πεζογράφος Γιώργος Λαμπρινός, ο γνωστός ιστορικός, θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος Κωστής Μπαστιάς, ο ακαδημαϊκός Μιχαήλ Στασινόπουλος, η εξαίρετη σύγχρονη ποιήτρια Κική Δημουλά, ο μεγάλος νεοέλληνας ποιητής Δ.Π. Παπαδίτσας, σάμιος στην καταγωγή, που επέλεξε να περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Καλαμάτα, ο κορυφαίος έλληνας αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος, ο συγγραφέας της «Χρυσής» και της «Σιδηράς Διαθήκης» Πολύβιος Δημητρακόπουλος ή Pol Arcas, αλλά και δύο διεθνούς φήμης καλλιτέχνες ο σπουδαίος σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος και η μεγαλύτερη λυρική καλλιτέχνιδα του αιώνα μας Μαρία Κάλλας, είναι μερικοί από τους εκλεκτούς μεσσήνιους που «κατέκτησαν» τον κόσμο ξεκινώντας από τη Μεσσηνία.
Η μακρόχρονη σχέση των Μεσσηνίων με τον πολιτισμό, σε συνδυασμό με το κοσμοπολίτικο πνεύμα τους και την αφοσίωση τους στις πατροπαράδοτες ενασχολήσεις, συνέβαλλε στο να διατηρούν ζωντανά όσα τους παραδόθηκαν αλλά και να αγκαλιάζουν κάθε τι νέο.
Ένα σημαντικό κεφάλαιο της πολιτιστικής ζωής της Μεσσηνίας είναι οι γιορτές, που προσελκύουν μεγάλο αριθμό επισκεπτών, τη ζωντανεύουν όλο το χρόνο και της φτιάχνουν το κέφι. Ξεκινώντας από τις θρησκευτικές γιορτές και τις τοπικές επετείους, τα πανηγύρια σε υπαίθριους χώρους με φαγοπότι και μουσική, μέχρι μερικές σπάνιες παραδοσιακές γιορτές όπως το καρναβάλι της Νέδουσας, η Μεσσηνία βάζει συχνά τα καλά της και γιορτάζει. Αξιόλογες είναι επίσης και οι εκδηλώσεις, που έχουν σχέση με παραδόσεις, έθιμα ή με τη φύση και τη σύνδεσή της με την τοπική παραγωγή και τα αγροτικά προϊόντα του τόπου.
Μεσσήνιοι λογοτέχνες, ποιητές, καλλιτέχνες και διανοούμενοι
Ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης, ο τελευταίος των Βυζαντινών Σίμων Καράς, ο περίφημος αγιογράφος και πεζογράφος Φώτης Κόντογλου, η ποιήτρια του πάθους και του έρωτα Μαρία Πολυδούρη, ο συγγραφέας της «Μεθυσμένης Πολιτείας» Σωτήρης Πατατζής, η μυθιστοριογράφος Ιωάννα Καρατζαφέρη, ο ποιητής του «περιθωρίου» Μιχάλης Κατσαρός, ο μεγαλύτερος «αντιπολεμικός» συγγραφέας Όμηρος Πέλλας, ο «μεσσηνιολόγος» Μίμης Φερέτος, ο παθιασμένος οραματιστής Παναγιώτης Φωτέας, ο ποιητής του ερωτικού νόστου Γ. Μαρκόπουλος, ο πεζογράφος Γιώργος Λαμπρινός, ο γνωστός ιστορικός, θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος Κωστής Μπαστιάς, ο ακαδημαϊκός Μιχαήλ Στασινόπουλος, η εξαίρετη σύγχρονη ποιήτρια Κική Δημουλά, ο μεγάλος νεοέλληνας ποιητής Δ.Π. Παπαδίτσας, σάμιος στην καταγωγή, που επέλεξε να περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Καλαμάτα, ο κορυφαίος έλληνας αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος, ο συγγραφέας της «Χρυσής» και της «Σιδηράς Διαθήκης» Πολύβιος Δημητρακόπουλος ή Pol Arcas, αλλά και δύο διεθνούς φήμης καλλιτέχνες ο σπουδαίος σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος και η μεγαλύτερη λυρική καλλιτέχνιδα του αιώνα μας Μαρία Κάλλας, είναι μερικοί από τους εκλεκτούς μεσσήνιους που «κατέκτησαν» τον κόσμο ξεκινώντας από τη Μεσσηνία.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Εκδηλώσεις 23ης Μαρτίου για την Απελευθέρωση της Καλαμάτας
Η 23η Μαρτίου είναι η επέτειος της Απελευθέρωσης της Καλαμάτας. Κάθε χρόνο πραγματοποιείται αναπαράσταση της κατάληψης και της απελευθέρωσης στις 23 Μαρτίου 1821 (στην πλατεία 23ης Μαρτίου στο Ιστορικό Κέντρο), ενώ διοργανώνονται και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Η 23η Μαρτίου είναι η επέτειος της Απελευθέρωσης της Καλαμάτας. Κάθε χρόνο πραγματοποιείται αναπαράσταση της κατάληψης και της απελευθέρωσης στις 23 Μαρτίου 1821 (στην πλατεία 23ης Μαρτίου στο Ιστορικό Κέντρο), ενώ διοργανώνονται και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Το καρναβάλι της Καλαμάτας
Για πρώτη φορά το 2013 πραγματοποιήθηκε το Καρναβάλι της Καλαμάτας. Υπεύθυνοι για τη διοργάνωση ήταν η Επιτροπή Εθελοντισμού Καλαμάτας και οι Φίλοι Καλαματιανού Καρναβαλιού, ενώ στήριξη παρείχε και ο Δήμος της Καλαμάτας.
Για πρώτη φορά το 2013 πραγματοποιήθηκε το Καρναβάλι της Καλαμάτας. Υπεύθυνοι για τη διοργάνωση ήταν η Επιτροπή Εθελοντισμού Καλαμάτας και οι Φίλοι Καλαματιανού Καρναβαλιού, ενώ στήριξη παρείχε και ο Δήμος της Καλαμάτας.
Το Γαϊτανάκι της Καλαμάτας
Υπαίθρια αποκριάτικη παράσταση μουσικής και χορού στην Κεντρική Πλατεία της Καλαμάτας. Το Γαϊτανάκι δυτικής προέλευσης αποτελεί για 100 και πλέον χρόνια αφορμή για χαρούμενο παραδοσιακό ξεφάντωμα. Πραγματοποιείται στην κεντρική πλατεία της Καλαμάτας την Κυριακή των Απόκρεω.
Υπαίθρια αποκριάτικη παράσταση μουσικής και χορού στην Κεντρική Πλατεία της Καλαμάτας. Το Γαϊτανάκι δυτικής προέλευσης αποτελεί για 100 και πλέον χρόνια αφορμή για χαρούμενο παραδοσιακό ξεφάντωμα. Πραγματοποιείται στην κεντρική πλατεία της Καλαμάτας την Κυριακή των Απόκρεω.
Το Καρναβάλι της Νέδουσας ή Μουτζουροδευτέρα
Το καρναβάλι της Νέδουσας πραγματοποιείται την Καθαρά Δευτέρα στην πλατεία του χωριού Νέδουσα και είναι ένα από τα πιο αυθεντικά αγροτικά δρώμενα Επετηρίας που τελούνται σήμερα στην Ελλάδα σε πλήρη και ολοκληρωμένη μορφή. Συνεχίζοντας μια μακρόχρονη παράδοση, το αγροτικό καρναβάλι της Νέδουσας είναι μια αυθεντική ομαδική τελετή μαγικοδραματικού χαρακτήρα με σκοπό την εξασφάλιση της ευετηρίας, ένα είδος λαϊκού θεάτρου που αποτελείται από μια σειρά πράξεων και όπου δεν υπάρχουν θεατές, αλλά συν-εορταστές. Κυριότερα χαρακτηριστικά του είναι οι πρωτόγονες μεταμφιέσεις, το ομαδικό «αντιβασκανικό» μουτζούρωμα, ο Αγερμός (επίσκεψη του «θιάσου» σε όλα τα σπίτια), ο Χορός των Τράγων, η Αροτρίαση (το συμβολικό όργωμα και η σπορά της πλατείας του χωριού), ο Γάμος (ο γαμπρός και η νύφη ερωτεύονται πάνω στην «οργωμένη» γη), η Κηδεία, ο Θρήνος και η Ανάσταση.
Το καρναβάλι της Νέδουσας πραγματοποιείται την Καθαρά Δευτέρα στην πλατεία του χωριού Νέδουσα και είναι ένα από τα πιο αυθεντικά αγροτικά δρώμενα Επετηρίας που τελούνται σήμερα στην Ελλάδα σε πλήρη και ολοκληρωμένη μορφή. Συνεχίζοντας μια μακρόχρονη παράδοση, το αγροτικό καρναβάλι της Νέδουσας είναι μια αυθεντική ομαδική τελετή μαγικοδραματικού χαρακτήρα με σκοπό την εξασφάλιση της ευετηρίας, ένα είδος λαϊκού θεάτρου που αποτελείται από μια σειρά πράξεων και όπου δεν υπάρχουν θεατές, αλλά συν-εορταστές. Κυριότερα χαρακτηριστικά του είναι οι πρωτόγονες μεταμφιέσεις, το ομαδικό «αντιβασκανικό» μουτζούρωμα, ο Αγερμός (επίσκεψη του «θιάσου» σε όλα τα σπίτια), ο Χορός των Τράγων, η Αροτρίαση (το συμβολικό όργωμα και η σπορά της πλατείας του χωριού), ο Γάμος (ο γαμπρός και η νύφη ερωτεύονται πάνω στην «οργωμένη» γη), η Κηδεία, ο Θρήνος και η Ανάσταση.
Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη
Είναι η αναβίωση ενός γάμου, που άφησε εποχή στη Μεθώνη τόσο για τα χρόνια που περίμενε το ζευγάρι για να ενωθεί με το πολυπόθητο μυστήριο, όσο και για το γλέντι που δικαίως ακολούθησε. Πρόκειται για πραγματικό γεγονός που συνέβη τον 14ο αι. Πρωταγωνιστής της απίστευτης αυτής ιστορίας ήταν ο Ιωάννης Κουτρούλης, ο οποίος ήταν τρελλά ερωτευμένος με παντρεμένη συμπατριώτισσά του. Η όμορφη μεθωναία γνωστή με το όνομα Αρσάννα, δεν μπορούσε να πάρει διαζύγιο, γιατί δεν της το επέτρεπε ο Επίσκοπος Νήφων. Τελικά, οι δύο ερωτευμένοι κατέφυγαν στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και μετά από 17 χρόνια αναμονής πήραν άδεια γάμου, αφού πρώτα όμως διαπιστώθηκε ότι δεν είχαν συνάψει ερωτικές σχέσεις. Στο γλέντι που ακολούθησε έγινε… του Κουτρούλη ο γάμος. Σήμερα, μέσα από την ιστορία αυτή, που έγινε πασίγνωστη στο πανελλήνιο, γίνεται αναφορά σε πραγματικά γεγονότα της επικαιρότητας, τα οποία διακωμωδούνται με έντονη σατιρική διάθεση και με πολλά γαργαλιστικά στιχάκια. Του Κουτρούλη ο γάμος γίνεται την Καθαρά Δευτέρα το μεσημέρι στην Πλατεία Σιντριβανιού στην παραλίας της Μεθώνης
Είναι η αναβίωση ενός γάμου, που άφησε εποχή στη Μεθώνη τόσο για τα χρόνια που περίμενε το ζευγάρι για να ενωθεί με το πολυπόθητο μυστήριο, όσο και για το γλέντι που δικαίως ακολούθησε. Πρόκειται για πραγματικό γεγονός που συνέβη τον 14ο αι. Πρωταγωνιστής της απίστευτης αυτής ιστορίας ήταν ο Ιωάννης Κουτρούλης, ο οποίος ήταν τρελλά ερωτευμένος με παντρεμένη συμπατριώτισσά του. Η όμορφη μεθωναία γνωστή με το όνομα Αρσάννα, δεν μπορούσε να πάρει διαζύγιο, γιατί δεν της το επέτρεπε ο Επίσκοπος Νήφων. Τελικά, οι δύο ερωτευμένοι κατέφυγαν στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και μετά από 17 χρόνια αναμονής πήραν άδεια γάμου, αφού πρώτα όμως διαπιστώθηκε ότι δεν είχαν συνάψει ερωτικές σχέσεις. Στο γλέντι που ακολούθησε έγινε… του Κουτρούλη ο γάμος. Σήμερα, μέσα από την ιστορία αυτή, που έγινε πασίγνωστη στο πανελλήνιο, γίνεται αναφορά σε πραγματικά γεγονότα της επικαιρότητας, τα οποία διακωμωδούνται με έντονη σατιρική διάθεση και με πολλά γαργαλιστικά στιχάκια. Του Κουτρούλη ο γάμος γίνεται την Καθαρά Δευτέρα το μεσημέρι στην Πλατεία Σιντριβανιού στην παραλίας της Μεθώνης
«Το κρέμασμα της Γριάς Συκούς» στη Μεσσήνη
Είναι η αναπαράσταση του απαγχονισμού της μεσσηνιώτισσας Γριάς Συκούς από τον Ιμπραήμ Πασά, ενός πραγματικού γεγονότος, που συνέβη, όταν η θαρραλέα γερόντισσα πήγε και τον βρήκε για να του διηγηθεί το όνειρο που είχε δει και να του εξηγήσει τη σημασία του : ότι δηλαδή η εκστρατεία του κατά των σκλαβωμένων Ελλήνων, χάρη στην αντίσταση και την παλλικαριά τους, θα είχε οικτρό τέλος για τον ίδιο. Το δρώμενο ερμηνεύουν ντόπιοι ερασιτέχνες ηθοποιοί το πρωί της Καθαράς Δευτέρας και μετά την αναπαράσταση ο κόσμος, που παρακολουθεί «συμμετέχει» και πολλοί από τους παρευρισκόμενους κρεμιούνται στην ίδια κρεμάλα από τους «ψευτοδήμιους».
Πραγματοποιείται κάθε Καθαρά Δευτέρα στη Μεσσήνη.
Είναι η αναπαράσταση του απαγχονισμού της μεσσηνιώτισσας Γριάς Συκούς από τον Ιμπραήμ Πασά, ενός πραγματικού γεγονότος, που συνέβη, όταν η θαρραλέα γερόντισσα πήγε και τον βρήκε για να του διηγηθεί το όνειρο που είχε δει και να του εξηγήσει τη σημασία του : ότι δηλαδή η εκστρατεία του κατά των σκλαβωμένων Ελλήνων, χάρη στην αντίσταση και την παλλικαριά τους, θα είχε οικτρό τέλος για τον ίδιο. Το δρώμενο ερμηνεύουν ντόπιοι ερασιτέχνες ηθοποιοί το πρωί της Καθαράς Δευτέρας και μετά την αναπαράσταση ο κόσμος, που παρακολουθεί «συμμετέχει» και πολλοί από τους παρευρισκόμενους κρεμιούνται στην ίδια κρεμάλα από τους «ψευτοδήμιους».
Πραγματοποιείται κάθε Καθαρά Δευτέρα στη Μεσσήνη.
Γιορτή της Υπαπαντής του Σωτήρος Χριστού στην Καλαμάτα
Πρόκειται για θρησκευτική εορτή, που εορτάζεται στις 1 και 9 Φεβρουαρίου με πανηγυρική ολονύχτια αγρυπνία και στις 2 Φεβρουαρίου με λιτανεία της ιερής εικόνας της Παναγίας της Υπαπαντής. Ο Ιερός Ναός πανηγυρίζει, με κάθε λαμπρότητα και επισημότητα, την Εορτή της Υπαπαντής του Χριστού. Ο μακαριστός Μητροπολίτης Χρυσόστομος Δασκαλάκης καθιέρωσε το 1948, ο εορτασμός αυτός να αρχίζει στις 27 Ιανουαρίου και να τελειώνει στις 9 Φεβρουαρίου, στην Απόδοση δηλαδή της Εορτής της Υπαπαντής και να έχει διάρκεια 14 ημέρες.
Η λιτανεία της Ιεράς Εικόνος στους κεντρικούς δρόμους και πλατείες της πόλης γίνεται από το έτος 1889 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έστω και με άσχημες καιρικές συνθήκες.
Πρόκειται για θρησκευτική εορτή, που εορτάζεται στις 1 και 9 Φεβρουαρίου με πανηγυρική ολονύχτια αγρυπνία και στις 2 Φεβρουαρίου με λιτανεία της ιερής εικόνας της Παναγίας της Υπαπαντής. Ο Ιερός Ναός πανηγυρίζει, με κάθε λαμπρότητα και επισημότητα, την Εορτή της Υπαπαντής του Χριστού. Ο μακαριστός Μητροπολίτης Χρυσόστομος Δασκαλάκης καθιέρωσε το 1948, ο εορτασμός αυτός να αρχίζει στις 27 Ιανουαρίου και να τελειώνει στις 9 Φεβρουαρίου, στην Απόδοση δηλαδή της Εορτής της Υπαπαντής και να έχει διάρκεια 14 ημέρες.
Η λιτανεία της Ιεράς Εικόνος στους κεντρικούς δρόμους και πλατείες της πόλης γίνεται από το έτος 1889 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έστω και με άσχημες καιρικές συνθήκες.
Πύλες πολιτισμού
Ξυδέα Ευα
Πανταζή Ελπίδα
Πίκουλα Ήλια
Πολυδωροπούλου Εύη
Ρήγα Μαριάννα
Ξυδέα Ευα
Πανταζή Ελπίδα
Πίκουλα Ήλια
Πολυδωροπούλου Εύη
Ρήγα Μαριάννα